Η Τέχνη μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή

Συνέντευξη της Ελένης Γκίκα

στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

H συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην ELLINIKΙ GNOMI http://www.elliniki-gnomi.eu/archives/50666

H Ελένη Γκίκα είναι μια πολύπλευρη προσωπικότητα. Είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίων. Το έργο της είναι σπουδαίο αφού γράφει βιβλία για ενηλίκους αλλά και για εφήβους και παιδιά. Την διακρίνει μια απλότητα και ένα ήθος του καλλιτέχνη που δουλεύει ασταμάτητα γιατί βάζει το λιθαράκι του στο μωσαικό των ελληνικών γραμμάτων.

- Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το βιβλίο «Η ζωγραφιά που ταξιδεύει», εκδόσεις Καλέντης;

Μια φράση, κύριε Ιντζέμπελη, σχεδόν η πρώτη. «Καρότο, καρότο»! Μια μέρα που δεν ήμουν και τόσο στα καλά μου (φαίνεται ότι αυτές οι μέρες είναι οι πιο δημιουργικές), μου τηλεφώνησε μια… Σοφία με κόκκινα μαλλιά και μου είπε σχεδόν την αρχή αυτής της ιστορίας. Δηλαδή ότι τα παιδιά στο σχολείο την κορόιδευαν για τα όμορφα κόκκινα μαλλιά της και την φώναζαν «καρότο, καρότο», όλα τ’ άλλα σχεδόν δημιουργήθηκαν εκείνη τη μέρα. Είναι παραμύθι της μιας ανάσας, έτσι έχουν γραφτεί και τα τέσσερα παραμύθια μου, σε ζόρι, με λόγο, ως βοήθεια και παρηγορία, εντελώς μαγικά.

-Την Σοφία την κορόιδευαν και την φώναζαν «καρότο», επειδή είχε κόκκινα μαλλιά. Γιατί οι άνθρωποι δεν δέχονται κάτι το διαφορετικό;

Γιατί το φοβόμαστε; Επειδή δεν έχουμε μάθει να το σεβόμαστε; Επειδή οι ορίζοντές μας είναι περιορισμένοι; Διότι –λανθασμένα κι ανόητα- αισθανόμαστε ότι είμαστε το κέντρο της γης; Αχ πόσα μας στερεί, όμως, αυτό το να θεωρούμε ότι είμαστε- το- κέντρο- της- γης! Μας στερεί όλη τη θέα και την μαγεία του… υπόλοιπου κόσμου!

- Μέσα από την ιστορία οι πιο γλυκές μορφές είναι της γιαγιάς και του Ορφέα. Γιατί απουσιάζει η παρουσία της μητέρας;

Τώρα που το λέτε ναι… είναι από εκείνες τις μανούλες που όλο λείπουν για δουλειά, οι γυναίκες της δικής μου γενιάς που θελήσαμε –και καλώς το θελήσαμε- να τα κάνουμε όλα και αντικαταστήσαμε –κακώς αντικαταστήσαμε – την αγάπη και την πραγματική επαφή με τα δώρα, τα παιχνίδια, τα ακριβά σχολεία και τα χρήματα. Όσο για την γιαγιά, ως παιδί που έχει σχεδόν μεγαλώσει με την γιαγιά, έχω ένα… κόλλημα. Αγαπώ την γιαγιά και τους χρόνους της, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά έχουν τον χρόνο του Θεού, όλα είναι «τώρα» για τους ηλικιωμένους και τα παιδιά, βιώνουν με ευλογημένο τρόπο το «θεικό παρόν», φτάνουν μέχρι την καρδιά των γεγονότων, ζουν σχεδόν μέσα σε ένα διαρκές θαύμα!

-          Η δασκάλα πρότεινε στην τάξη να φτιάξουν μια ζωγραφιά. Ο Ορφέας όμως προτίμησε να συνθέσει κάτι στο πιάνο. Αυτό όμως δεν δείχνει ότι η τέχνη έχει και πολλές μορφές έκφρασης;

 Ο καθένας και η… σκιά του! Το θαύμα της Τέχνης είναι ζήτημα εντελώς προσωπικό, όπως ο έρωτας ή ο Θεός. Διαφορετική η διαδρομή για τον καθένα! Σε άλλους η απάντηση δίνεται με τα χρώματα, σε άλλους με τη μουσική ή με τις λέξεις, σε άλλους με την μαγειρική ή την κηπουρική, με το πλέξιμο, με την προσευχή ή με τη συλλογή τους με γραμματόσημα. Τρόποι και δρόμοι υπάρχουν πολλοί, φτάνει ο καθένας να βρει τον δικό του…

- Όταν η Σοφία παρουσίασε την ζωγραφιά της όλοι εντυπωσιάστηκαν και έπαψαν να την φωνάζουν «καρότο».  Τι άλλαξε στην συμπεριφορά των παιδιών;

 Έπαψε γι’ αυτά η Σοφία να είναι «το χρώμα των μαλλιών της», έγινε η Σοφία που όντως ήταν πραγματικά: η Σοφία που μέσα από το κόκκινο των μαλλιών της κατόρθωσε να ζωγραφίσει το αυριομυστήριο. Η Σοφία με την όμορφη ζωγραφιά, η Σοφία που ήδη είχε βρει τον τρόπο, τον δρόμο της.

-Γράφετε ότι «Το μυστήριο του αύριο έχει τόσα πολλά πρόσωπα όσο είναι ο καθένας κι όλοι μαζί». Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε την σκέψη σας;

Κύριε Ιντζέμπελη, όλα αυτά τα χρόνια της ψεύτικης ευημερίας είχαμε μάθει καλώς να φοβόμαστε το αύριο. Επειδή κάτι μέσα μας γνώριζε ότι κάτι δεν πάει καλά, δεν πατούσαμε και καλά, δεν ξέραμε το τι θα μας ξημερώσει. Όμως στο αύριο υπάρχει πάντοτε η έκπληξη, το θαυμαστό είναι πάντοτε εκεί. Με την ευλογία του και με την ευτυχία του που μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική για τον καθένα. Επειδή ως παιδάκι επέζησα από μια δύσκολη γέννηση, -θερμοκοιτίδα για πάνω από μήνα, και μετά ως τα πέντε μου «κυρία, αυτό δεν θα γίνει παιδάκι της προκοπής», - έχω μάθει στο θαυμαστό από μικρή. Πιο πολύ εμπιστεύομαι το θαύμα παρά την… πρόνοια και την λογική. Κι η τέχνη αυτό το θαυμαστό το εμπεριέχει. Η Τέχνη μπορεί να σου αλλάξει ζωή. Αλλ’ ο καθένας, είπαμε, έχει την ολοδική του διαδρομή. Η ευτυχία, δεν έχει ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο για τον καθένα; Εδώ αλλάζουμε τρόπο θέασης, ματιά, και αλλάζει ταυτοχρόνως όλη μας η ζωή!

- Υπάρχουν κάποια μυστικά που αν τα γνωρίζουμε μπορούμε να ομορφύνουμε περισσότερο την ζωή μας;

Το βασικό «μυστικό» που το ξεχνάμε εμείς οι μεγάλοι και το γνωρίζουν τα παιδιά τόσο καλά: το ότι η ζωή είναι, τελικά, δώρο! Μια διαρκής αποκάλυψη κάθε μα κάθε στιγμή! Καθώς και το ότι όλα είναι εδώ! Στο παρόν μας! Την κάθε στιγμή! Κοντά στα παιδιά ξαναμαθαίνουμε κι εμείς οι μεγάλοι, τελικά, την ξεχασμένη ζωή.   

- Γράφετε για ενήλικες αλλά και για παιδιά. Πώς τα καταφέρνετε με τόση ιδιαίτερη επιτυχία;

Τα παραμύθια ήταν νεανικός… καημός, αλλά δεν το τολμούσα! Είχα γράψει παραμύθια προτού εκδώσω ποίηση ή πεζό, αλλά μάλλον θα πρέπει να έρθει η ώρα τους! Κάπως έτσι συνέβη κι ήρθε με την αγάπη της αναδεξιμιάς μου, η Νεφέλη ήρθε για να ξαναφέρει  το παραμύθι και στη δική μου ζωή. Το πρώτο παραμύθι «Το κοριτσάκι που πίστευε στα θαύματα» κυκλοφόρησε από την Άγκυρα, το είχα δώσει χειρόγραφο στον μικρό Δημήτρη. Ακολούθησε «Η Νεφέλη στο νησί του Παντός» στον Ψυχογιό. Αλλά εκείνο που μ’ έκανε να πιστέψω ότι όντως μπορώ κι έτσι… παραμυθένια επιθυμώ και να συνεχίσω, ήταν «Το μυστικό της μαγικής τσαγιέρας», χειρόγραφο κι εκείνο στη μικρή Έλενα που πια είναι «φίλη» μου καλή, σε δυο εβδομάδες η μαμά της η Κέλλυ Ιωαννίδου-Καλέντη μου έστειλε και την πρώτη μαγευτική ζωγραφιά. Την πρώτη τσαγιέρα από τον Αντώνη Ασπρόμουργο! Ε αυτό ήταν! Η Κέλλυ υπήρξε η καλή μου νεράιδα, και όσον αφορά τα παραμύθια μου! Το… πράσινο φως! Τα πίστεψε και τα πίστεψα, τ’ αγάπησε και τ’ αγάπησα, η Βασιλική Τζόκα τα επιμελήθηκε, η Έφη Λαδά έκανε τις εξαιρετικές ζωγραφιές στο καινούργιο μας «Η ζωγραφιά που ταξιδεύει», η Κέλλυ και πάλι η νονά… Τα παραμύθια και η επαφή μου με τα παιδιά με έχουν κάνει πιο απλή, πιο κρυστάλλινη, αποτελούν για μένα ζωή και μεγάλη χαρά. Είναι ξέφωτα που με κάνουν να γίνομαι πιο σαφής και λιτή, πιο φωτεινή και στα σκοτεινά μου τα άλλα… 

-          Είσαστε κριτικός βιβλίων, συγγραφέας αλλά και δημοσιογράφος. Νομίζω ότι δουλεύετε ασταμάτητα. Αλήθεια υπάρχει ελεύθερος χρόνος;

Έχω την σπάνια τύχη να θεωρείται δουλειά μου ό,τι θα έκανα και στον ελεύθερο χρόνο. Δηλαδή, το διάβασμα και το γράψιμο. Εκείνο ξέρω, το έμαθα από παιδί, όταν ήμουν μικρή τα βιβλία ήταν οι φίλοι μου, τ’ αδέλφια που ποτέ μου δεν είχα, εκείνο κάνω, μου δίνει χαρά, κι έτσι σκοπεύω να συνεχίσω, είναι πια η δική μου ζωή. Εντάξει, διαβάζω και γράφω ασταμάτητα, γιατί δεν το θεώρησα ποτέ μου δουλειά. Μεγαλώνοντας, βέβαια, αρχίζω και φλερτάρω, θαυμάζω και άλλα πιο… πρακτικά! Εκτιμώ αφάνταστα εκείνους που πιάνουν τα χέρια τους, ράβουν, πλέκουν, κάνουν κοσμήματα, κεραμικά, γλυπτά… Θα ‘θελα να μπορούσα, κάποτε το μπορούσα, αλλά ας μη τα θέλουμε κι όλα σ’ αυτή τη ζωή, βάζω τις ηρωίδες μου να φτιάχνουν μαριονέτες, κούκλες και μάσκες, κι είναι το ίδιο, γράφοντας ζεις κι ό,τι δεν έζησες, ειδικά ό,τι δεν έζησες, κι είναι μεγάλη ευλογία αυτή η εν δυνάμει ζωή, το να έχεις, τελικά, τη δυνατότητα να ζήσεις μέσα σε μια ζωή τόσες πολλές εκδοχές της ζωής!   

- Τα τελευταία χρόνια ο έντυπος τύπος αργοπεθαίνει. Μήπως την εποχή μας την διαδέχεται ο ηλεκτρονικός τύπος;

Πριν από δυο -τρία χρόνια τρόμαξα, σκέφτηκα ότι μπορεί όντως ο έντυπος τύπος και να αργοπεθαίνει! Όμως, δεν το πιστεύω πια! Το ότι υπάρχει ο ηλεκτρονικός τύπος δε σημαίνει ότι θα πάψει να υπάρχει ο έντυπος, όπως δεν καταργεί και το e-book το τυπωμένο βιβλίο. Εξάλλου, όπως συνηθίζουμε, θα το διαπιστώσατε κι εσείς, ότι και με τον ηλεκτρονικό τύπο το έχουμε παρακάνει! Κύριε Ιντζέμπελη, είμαι δημοσιογράφος παλιάς κοπής, χωρίς δελτία τύπου, Google με πληροφορίες ή ανακρίβειες, και κόπι πέιστ. Διασταυρώναμε, τιμούσαμε αυτό που γράφαμε και την υπογραφή μας, τώρα με ταράζει και με ενοχλεί αυτή η άκριτη αναπαραγωγή.  Φτάνει να ανέβη κάτι κάπου κι αμέσως ο άλλος… ζει ή πεθαίνει! Τόση βιασύνη πια και τόση αναπαραγωγή… Σχεδόν καταργείται η είδηση με την άκριτη υπερπληροφόρηση! Θα την βρούμε την ισορροπία μας όμως, σιγά- σιγά! Προσωπικά, έχω καλή σχέση και με τον έντυπο τύπο και με τον ηλεκτρονικό, έχω σελίδα και προφίλ στο fb, και μπλογκ εδώ και επτά οκτώ χρόνια… αλλά τα της καρδιάς μου και τα πιο βαθειά τ’ αφήνω να γεννηθούν κανονικά μέσα στη σιωπή, στα τετράδια και τα συρτάρια.   

- Θα μπορούσατε να μας προτείνετε κάποια παιδικά και εφηβικά βιβλία;

Θα σας προτείνω ως αναγνώστρια, δεν θεωρώ τον εαυτό μου ειδική στα παιδικά βιβλία με τέσσερα μόλις παιδικά βιβλία! Αγαπώ και συνεχίζω να διαβάζω με πάθος τον Άντερσεν και τους αδελφούς Γκριμ, λατρεύω του Ντοστογιέφσκι εκείνη την πικρή «Χριστουγεννιάτικη ιστορία». Καθώς και το περίφημο παραμύθι του Χόρχε Αμάντο «Ο παρδαλός γάτος και η σπαθάτη χελιδόνα». Ξέρετε, οι συγγραφείς «για μεγάλους» όταν αποφασίσουν να γράψουν για παιδιά κάνουν συνήθως εξαιρετική δουλειά, τα παραμύθια του Πέτρου Χατζόπουλου για παράδειγμα, ειδικά το πρώτο του αστυνομικό για παιδιά «Η εξαφάνιση της Ντόροθι Σνοτ», ο Αύγουστος Κορτώ αποδείχθηκε, δηλαδή, και σπουδαίος παραμυθάς. Επίσης, η Αμάντα Μιχαλοπούλου, ο Γιάννης Ξανθούλης, ο Πρεβέρ, έχει γράψει και ο Πρεβέρ σπουδαία παιδικά. «Το μπαστούνι» του Αντώνη Σουρούνη. Λατρεύω, επίσης, και τα παραδοσιακά παραμύθια, από την Αρμενία, από την Κάτω Ιταλία, τα παραμύθια των Κελτών, τα Σεφαραδίτικα, από την Σερβία και από την Περσία… τι σπουδαία δουλειά από τις εκδόσεις «Απόπειρα» όλ’ αυτά!

-          Ποιο παιδικό βιβλίο έχετε στο προσκεφάλι σας;

Την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» σε άπειρες εκδόσεις, διαφορετικές. Και «Το κοστούμι δεν με μέλλει» της Σύλβια Πλαθ, έχει γράψει δυο τρία παραμύθια, εξαιρετικά…  Όπως εκείνη την αλλόκοτη επανάσταση στην «Κουζίνα της κυρίας Τσέρι»… τι βιβλίο! μας βγαίνει όλη η αρχέγονη γνώση μέσα στα παραμύθια και μέσα από τα παιδιά! Για τον «Μικρό πρίγκιπα» δεν χρειάζεται να σας πω, ούτε να το έχω, το ξέρω όπως κι οι περισσότεροι, απέξω και ανακατωτά!