Τρίτη 28 Φεβρουαρίου 2012

να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα

“Ανοίγοντας την πόρτα σ' ένα δωμάτιο ξενοδοχείου για πρώτη φορά, όλα μπορεί να ξαναρχίσουν”, η συγγραφέας Έρση Σωτηροπούλου επιμένει. Και έτσι γράφει και ξαναγράφει.

Ο τίτλος στο καινούργιο βιβλίο της Έρσης Σωτηροπούλου της δόθηκε “από έναν Άγγλο μεθυσμένο” την ώρα που περίμενε σε μια Ισπανική πόλη ντυμένη στα μαύρα ένα λεωφορείο που δεν ερχόταν. Την πλησίασε αυτός φορτωμένος τσάντες κι εκείνη νόμισε ότι κάτι πουλά. Όμως αυτός κρατούσε τον τίτλο της: “να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα” της είπε και έφυγε. Κι αυτή η φρασούλα σχεδόν από το συμπαντικό πουθενά έγινε διήγημα, για ένα ποίημα που όλο έρχεται και κατόπιν μια συλλογή με διηγήματα που διαθέτει όλο το στυλ και την εσωτερική ειρωνεία της συγγραφέως.
Την γνωρίσαμε το 1980 ως ποιήτρια. “Μήλο + θάνατος” από το “Πλέθρο”. Αλλά από τότε πέρασε στην πεζογραφία την ποίηση, εμφανέστατη στην μουσικότητα και στο ύφος σε όλα τα μυθιστορήματα, τις νουβέλες και τα διηγήματα που ακολουθούν: “Διακοπές χωρίς πτώμα” κι “Ο βασιλιάς του φλίπερ” από τις εκδόσεις “Καστανιώτη”, “Εορταστικό τριήμερο στα Γιάννενα”, “Ζιγκ- Ζαγκ στις νεραντζιές” (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος), “Δαμάζοντας το κτήνος” και “Αχτίδα στο φως” από τον “Κέδρο”, “Η Φάρσα”, “Εύα” και “Να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα” από τον “Πατάκη”.
Το καινούργιο βιβλίο διαθέτει καινοτομίες πολλές, μια απ' αυτές η νουβέλα “Κυριακή Θεού στο Άμστερνταμ” που αποκαλύπτει την αγωνία του δημιουργού να περισώσει τις μνήμες απ' την χοάνη του χρόνου, εξάλλου “σε μια κοινωνία τόσο αλλοτριωμένη η τέχνη είναι ο μόνος τρόπος να μην αλλοτριωθούμε” η Έρση αποδέχεται.
Το ασπρόμαυρο με τις κόκκινες πινελιές εξώφυλλο, χωρίς πίνακα ή φωτογραφία, είναι επίσης μια ακόμα καινοτομία:
“Ήθελα να αποφύγω εντελώς την φωτογραφία και τις φωτογραφίες στο εξώφυλλο, έχει γίνει κατάχρηση και τελικά μοιάζουν όλα τα βιβλία”.
Η γραφή της κοφτή, καθαρή, ειρωνική, ασθματική, καλοκαρφωμένη, με ένα αφ' υψηλού αφηγηματικό κοίταγμα και σε βάθος, και οι ήρωες πάντα στα όρια: μια εξεγερμένη έφηβη, ένα πνευματικά καθυστερημένο παιδί, μια ποιήτρια σχεδόν η ίδια ποίημα, ένας αθεράπευτα ρομαντικός φαντασιόπληκτος σύζυγος, το κωμικό και το τραγικό που εναλλάσσονται, η μοναξιά και η απουσία εφάμιλλες με την ανθρώπινη μοίρα.
Όσο περνούν τα χρόνια, η συγγραφέας αναγνωρίζει ότι γράφει όλο και πιο δύσκολα “διορθώνοντας όλο και περισσότερο”, αναζητώντας την ησυχία της και φυσικά απομόνωση, “η Αθήνα είναι μια πόλη που δέχεσαι πιέσεις κι επιθέσεις- μας λέει- εισβολές, φιλικές κι εχθρικές”, και έτσι τα ξενοδοχεία και τα... νοσοκομεία αποτελούν, κατά κάποιον τρόπο, το δικό της... γραφείο.
“Έχω περάσει παλιότερα- για λόγους υγείας- άπειρο χρόνο σε νοσοκομεία. Λοιπόν με μάγευε αυτός ο μικρόκοσμος, μού αρέσουν ακόμα και τα φαγητά του”, επιμένει. Εξάλλου “τα νοσοκομεία δεν είναι μονάχα θλίψη, αλλά και έρωτες, όλα είναι στραμμένα προς το σώμα αλλά ένα σώμα που πάσχει”.
Περνώντας τα χρόνια βεβαίως, αυτή η έλξη ως προς τον χώρο, έχει αλλάξει. Αλλά παραμένει η αγάπη για τα ξενοδοχεία, τεράστια: “Αν είχα χρήματα, θα έμενα σε ξενοδοχείο μονίμως! Άλλοι συγγραφείς χρειάζονται τον χώρο και τα προσωπικά τους αντικείμενα, ενώ αντίθετα εμένα αυτό με καταπιέζει”, μας λέει. “Δηλαδή ανοίγοντας την πόρτα σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου για πρώτη φορά μού φαίνεται ότι όλα μπορούν να ξαναρχίσουν”.
Κι έχει πολλά να θυμάται. Γιατί “παρ' όλο που είναι ένα μέρος με μνήμες, δεν είναι η ζωή μας, αλλά οι ζωές των άλλων”. Κάπως έτσι, λοιπόν, θυμήθηκε κάποτε “σ' ένα τρισάθλιο ξενοδοχείο σε μια μικρή γαλλική πόλη, ένα σκισμένο καλσόν γυναικείο ανάμεσα στα σκεπάσματα”. Και, αμέσως, μετά τις σκέψεις της, “αν κάποιος της το 'σκισε βίαια, ή αν σκίστηκε ενώ περπατούσε αυτή η γυναίκα μέσα στη βροχή και στο δρόμο”...
Και η δυσφορία της ηρωίδας στο διήγημα “3 Οκτωβρίου 2004” που ασφυκτιά μέσ' στο σπίτι της, και ο γύρος του κόσμου σε ένα ξενοδοχείο μια “Κυριακή Θεού στο Άμστερνταμ”, έρχονται στο καινούργιο βιβλίο “να νιώθεις μπλε, να ντύνεσαι κόκκινα” και το αποδεικνύουν.

Λεζάντα:

Βέβαια για την συγγραφέα το γραφείο είναι εδώ και υπάρχει, αλλά οι ιστορίες της κάπου εκεί έξω την περιμένουν και βρίσκονται. Στο σπίτι Λογοτεχνίας στην Πάρο, στη Βίλα Γιουρσενάρ, κάθε φορά κάπου αλλού, ποιος το ξέρει...




ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ

Η μικρή Λαλίνα της ιστορίας, μετρώντας τις μέρες ως τα Χριστούγεννα, για όλα φαίνεται να έχει προνοήσει: τρικ με φάρσες για τον μικρό της αδελφό, χρήσιμο κουτί για τη μαμά, κορνίζα καρδιά με όλη την οικογένεια για τον μπαμπά... εκείνο που αναρωτιέται είναι πώς θα στείλει με το ταχυδρομείο στη γιαγιά μια μεγάαααλη αγκαλιά! Σ' αυτό το τρυφερό, ανατρεπτικό, επίκαιρο παραμύθι, η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια συγγραφέας του βοηθά τη μικρή Λαλίνα να τα καταφέρει!

“Το ωραιότερο χριστουγεννιάτικο δώρο” της Λίζας Βάρβογλη- Κασκαβέλη, Εικονογράφηση: Sara Ruano
Εκδόσεις “Modern Times”, σελ. 44


Την “εγγονή του Άι- Βασίλη” μάς την σύστησε η συγγραφέας το 2007. Την ξαναβρήκαμε με τα “μπισκότα της αγάπης” το 2009. Αλλά φέτος την περιμένουν φουρτούνες, μέρες που έρχονται! Κάποιος κλέβει τα φιλότιμα και εργατικά ξωτικά από το εργαστήρι του παππού. Και η εγγονή ως ντετέκτιβ θα χρειαστεί να κάνει τον γύρο του κόσμου για να μη χάσουν τα παιδιά τα παιχνίδια τους. Με γεύσεις και εικόνες απ' τη Μεσόγειο και την Κίνα κι απ' το Μαρόκο έως την Νέα Υόρκη, ένα κοσμοπολίτικο, ταξιδιάρικο και με χιούμορ, παραμυθάκι.

“Η εγγονή του Άι- Βασίλη και η εξαφάνιση των ξωτικών” της Αμάντας Μιχαλοπούλου, Εικονογράφηση: Σοφία Τουλιάτου
Εκδ. “Καστανιώτη”, σελ. 30

Δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής

Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2012

Ο Χάρης Βλαβιανός στο εργαστήρι του συγγραφέα

Στο εργαστήρι του συγγραφέα

Τα «Σονέτα της συμφοράς» υπήρξαν ό,τι πιο επώδυνο, «Η ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας σε 100 χαϊκού» ό,τι πιο γόνιμο και το περιοδικό «Ποίηση» που γίνεται «Ποιητική» μέσα στον χρόνο, έργο ζωής για τον Χάρη Βλαβιανό, για τον οποίο όλα είναι ποίηση.

Με την Ποίηση πάντοτε σε κεντρικό άξονα, είτε για ποίημα είτε για μετάφραση ή για δοκίμιο πρόκειται, και έχοντας εκείνο το περιοδικό"βιβλίο «Ποιητική» σε καιρούς δύσκολους, βασική μέριμνα στο ενεργητικό του, ο Χάρης Βλαβιανός, παρά το τεράστιο έργο του, επιμένει να λέει: «Γράφω αργά και δύσκολα. Εξάλλου, συγγραφέας, αντίθετα απ' ό,τι πιστεύουν πολλοί, είναι κάποιος για τον οποίο το γράψιμο είναι επώδυνη διαδικασία. Δεν είναι εύκολο να αποτυπώνεις σκέψεις και συναισθήματα σε μια γλώσσα που προσπαθεί να πετύχει τη μέγιστη δυνατή διαύγεια καθώς ταυτόχρονα μετατρέπει ένα κείμενο σε έργο Τέχνης».
Πορτρέτο. Ο αναγνώστης Χάρης Βλαβιανός δεν παύει να υφίσταται.
Οι συγγραφείς και οι εμμονές τους αλλάζουν και εναλλάσσονται μέσα στον χρόνο: «Αυτό είναι αναπόφευκτο καθώς αλλάζει και ο ίδιος ο συγγραφέας και ο τρόπος που βλέπει το έργο του», ισχυρίζεται. «Κάποιες φορές όμως «επιστρέφει» ξαφνικά σε παλιές του αγάπες: «Πριν από μερικούς μήνες ολοκλήρωσα τη μετάφραση των "Τεσσάρων Κουαρτέτων" του Τ.Σ. Ελιοτ, έργο το οποίο με έχει απασχολήσει περισσότερο από δύο δεκαετίες. Ανέβαλα διαρκώς να καταπιαστώ συστηματικά μαζί του, καθώς άλλοι ποιητές, Αμερικανοί κυρίως, διεκδικούσαν την προσοχή μου και δοκίμαζαν τις μεταφραστικές αντοχές μου. Τα χρόνια πέρασαν και η φωνή του Ελιοτ, που κάποτε έμοιαζε κάπως απόμακρη, έγινε πιο γνώριμη κι αγαπημένη. Στα χρόνια που μεσολάβησαν και η δική μου ποίηση πήρε άλλους δρόμους, πιο δύσβατους, και οι ποιητικές μου αναζητήσεις με έφεραν ξανά κοντά του».
Η τελευταία του ποιητική συλλογή, «Τα Σονέτα της συμφοράς» (εκδ. Πατάκης), αναγνωρίζει ότι γράφτηκε με το πλέον επώδυνο τρόπο: «Τα χρόνια που το έγραφα έχασα σε μικρό διάστημα και τους δύο μου γονείς. Ζούσαν και οι δύο μακριά μου (η μητέρα μου στη Ρώμη, ο πατέρας μου στο Σάο Πάολο) κι έτσι δεν ήμουν κοντά τους όταν έφυγαν. Επίσης χώρισα, έχασα δύο"τρεις στενούς φίλους, και βίωσα πολλές ανατροπές. Η ζωή, φαίνεται, ήθελε να «τροφοδοτήσει» την ποίησή μου και να ελέγξει τις αντοχές μου, τις ανθρώπινες αλλά και τις ποιητικές».
Οσον αφορά εκείνο το ποιητικό σύμπαν απ' όπου ένα ποίημα έρχεται, εξηγεί: «Είναι μια στιγμή μαγική όταν ξαφνικά νιώσεις ότι δεν μπορείς παρά να βάλεις στο χαρτί (ή στην οθόνη) ό,τι σε βασανίζει. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι θα προκύψει ένα άρτιο ποίημα. Μπορεί η στιγμή της "εκφόρτισης" να μην οδηγήσει πουθενά. Να είναι μια λάθος εκκίνηση, μια "επίσκεψη" στη λάθος στιγμή. Aν ανατρέξουμε στην ιστορία της λογοτεχνίας, θα δούμε με ποιους τρόπους πολλοί συγγραφείς "καλούσαν" ή "εκβίαζαν" το έργο να τους επισκεφθεί. Φυσικά, υπάρχουν οι συγγραφείς που γράφουν γράφοντας "στους οποίους ανήκω κι εγώ. Οι συγγραφείς που εκμαιεύουν από τις ίδιες τους τις λέξεις τη συνέχεια. Γιατί, τελικά, πιστεύω αυτό είναι ο μέγας καθοδηγητής. Τα υπόλοιπα είναι απλώς μικρές ψευδαισθήσεις αρωγής στη δύστροπη, όπως είπα, διαδικασία».
Για να γραφτεί ένα ποίημα... «Χρειάζεται μια δυνατή σκέψη πάνω στην εμπειρία. Η σκέψη και το συναίσθημα είναι η άμεση αντίδραση στο εξωτερικό ερέθισμα. Από κει και πέρα, η ποίηση είναι τέχνη. Το ποίημα είναι αρχιτεκτόνημα. Αρα ο ποιητής στοχάζεται πάνω σε αυτό που σιγά σιγά κατασκευάζει. Χρειάζεται επομένως και μια δεύτερη σκέψη. Εμένα με ενδιαφέρει αυτή η δευτερογενής εμπειρία. Το πώς φιλτράρεται δηλαδή μέσα μου μια συγκεκριμένη εμπειρία και γίνεται ποίημα. Η ποίηση είναι μια διαρκής πάλη ανάμεσα στην εμπειρία, από τη μία πλευρά, και τη γλώσσα στην οποία καταφεύγει ο ποιητής για να την εκφράσει, από την άλλη».

ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ
elgika@pegasus.gr

ΦΩTOΓΡAΦIΕΣ: ΤΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
www.takisspyropoulos.com


ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Χαρτί. Η μαγεία του χειρογράφου.
Τ' άσπρο χαρτί σκληρός καθρέφτης
της Λένας Λόππα
Εκδ. Γαβριηλίδης
σελ. 365

Η συγγραφέας Λένα Λόππα το αφιερώνει στους αγαπημένους της «ζώντες και κεκοιμημένους», και με κεντρικούς άξονες την σεφερική ποίηση (τίτλος, μότο στο βιβλίο και στα επιμέρους κεφάλαια) και τον Μπαχ (η δομή του εν μέρει αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος ακολουθεί όρους μουσικής σύνθεσης), επιχειρεί και επιτυγχάνει ένα διπλό ταξίδι: Στο προσωπικό και στο οικουμενικό. Στη ζωή μιας γυναίκας, εν προκειμένω της συγγραφέως"αφηγήτριας, η οποία γράφει σε δεύτερο πρόσωπο, σαν συνομιλώντας στον καθρέφτη, και στην ελληνική κοινωνία των τελευταίων 60 ετών. Γραφή ατμοσφαιρική, ποιητική, με πρόζα και ποίηση που εναλλάσσεται και γράμματα και mails που παρεμβάλλονται, αποτελεί την ανατομία του έρωτα και του Eρωτα, σε αντιπαράθεση με τον θάνατο και την απώλεια και μια άλλου είδους θέαση της ζωής.


Υπόθεση Juliet
του Νίκου Γρηγοριάδη
Εκδ. Ινδικτος
σελ. 366

Γνωστός μας ήδη από το μυθιστόρημα «Ο ιδιοκτήτης του Lido», που κυκλοφόρησε το 2008 και έκανε αίσθηση, και από την εξαιρετική ποίησή του, ο Νίκος Γρηγοριάδης στο μυθιστόρημά του «Υπόθεση Juliet», που κυκλοφόρησε και πάλι από τις εκδόσεις «Ινδικτος», αναδεικνύει μια άλλη πλευρά της τρομοκρατίας. Δίνοντας έμφαση στο τυχαίο και στην πολιτική υποδομή του κεντρικού ήρωα, σκιαγραφεί μια εποχή χωρίς ταξική συνείδηση όπου το χάσμα των γενεών αποτελεί και την απαρχή της αξιακής κρίσης. Με τρόπο λιτό κι απέριττο, με αντιφατικούς χαρακτήρες και αναδεικνύοντας φόβους, ενοχές, ιδεολογίες και διλήμματα, ο συγγραφέας αναδεικνύει θύτη και θύμα με όρια δυσδιάκριτα, στον πυρήνα της οικογένειας. Ο Παναγιώτης Κασπαράτος, τραγικός ήρωας, ακολούθησε εκείνο το μοιραίο «καθείς εφ' ω ετάχθη», θα μας μείνει αλησμόνητος. Συναρπαστικό μυθιστόρημα.

Δημοσιεύθηκε στο Εθνος της Κυριακής