Από το "Ολοκαύτωμα" ως το "1Q84"

Δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό του έθνους “Η Ιστορία Σήμερα” (Σαβ 19 Ιανουαρίου 2013)

“Δίστομο – 10 Ιουνίου 1944- Το Ολοκαύτωμα”, Έρευνα- εισαγωγή- επιμέλεια: Γιώργος Χ. Θεοχάρης. Εκδ. “Βιβλιοπωλείο Σύγχρονη Έκφραση”, σελ. 536, 33,37 ευρώ.

“Στις 10 Ιουνίου 1944 άνδρες του 4ου Συντάγματος Αστυνομίας των SS μακέλεψαν το Δίστομο της Βοιωτίας, εφαρμόζοντας αντίποινα για την επίθεση που δέχτηκαν νωρίτερα από αντάρτες του ΕΛΑΣ, λίγο πιο μακριά, ανάμεσα στο Δίστομο και στο Στείρι...Στη χρονική εκείνη περίοδο της γερμανική Κατοχής στην Ελλάδα τα πολιτικοστρατιωτικά δεδομένα έδειχναν πως η κυριαρχία του Γ' Ράιχ τελείωνε...” Παρ' όλα αυτά όμως “Στην Ελλάδα η αγριότητα των Γερμανών κορυφωνόταν όσο η θέση του Ράιχ γινόταν δυσχερέστερη στα πολεμικά μέτωπα και όσο η ελληνική Αντίσταση δυνάμωνε και κυριαρχούσε...”

Στο βιβλίο, που βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Χρονικού- Μαρτυρίας, ο συγγραφέας και μελετητής Γιώργος Χ. Θεοχάρης, συναισθηματικά εμπλεκόμενος με τη σφαγή του Διστόμου εφόσον οι Γερμανοί τρεις μέρες πριν και με τον ίδιο τρόπο ακριβώς χτύπησαν και το δικό του χωριό τη Δεσφίνα Φωκίδας, συγκεντρώνει στις 536 σελίδες όλο το χρονικό του μαρτυρικού Διστόμου. Στα περιεχόμενα: η Ιστορία, τα Χρονικά, οι Μαρτυρίες, οι Αναμνήσεις, οι Καταγραφές, οι Λογοτεχνικές Προσεγγίσεις και οι Διεκδικήσεις. Από τις μαρτυρίες και τα χρονικά του Τάκη Λάππα, του Νίκου Λ. Ασημάκη, τις φωτογραφίες του Σπύρου Μελετζή, τα κείμενα του Γιάννη Μπασδέκη, του Χ.Φ.Μάγερ (η έκθεση του Διευθυντού του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού), του Pierre Amandry, του Δημήτρη Ι. Παπακωνσταντίνου, της Καίτης Μανωλοπούλου, του Λάμπρου Μαλάμα.

Στο βιβλίο, εκτός από τα επίσημα κείμενα, οι επιζώντες θυμούνται και οι Έλληνες συγγραφείς γράφουν για την τραγωδία.

“Στο σπίτι μας έγινε μεγάλη σφαγή από τους Γερμανούς, ήμουνα 13 ετών κόρη του Σπύρου Μαλάμου, είχαμε κλειστεί μέσα στο κατώγι 15 άτομα, ακούγαμε κραυγές στα Καλαματαίικα σπίτια, αλλά δεν ξέραμε τι γινότανε. Σε μια στιγμή ακούμε να έρχεται κλαίγοντας ένα γειτονόπουλο, το είχανε τραυματίσει στο λαιμό και φώναζε “σώστε με”. Τότε ανοίγουμε την πόρτα, εγώ και ο πατέρας μου, στα χέρια μας κρατούσαμε κρασί, τυρί, και αυγά για να καλοπιάσουμε τους Γερμανούς, βλέπουμε τον Λουκά Παπανικολάου 11 χρονώ να τον κυνηγάει ένας Γερμανός πολύ κοντός με το αυτόματο στη μασχάλη. Μας έσπρωξε όλους μέσα κι άρχισαν οι ριπές. Οι ζωντανοί πεσμένοι από πάνω ή από κάτω απ' τους σκοτωμένους δεν παίρναμε ούτε αναπνοή για να μην μας εκτελέσει. Όσοι τραυματίες βογγούσαν τους αποτελείωσε με το αυτόματο... Βάζουν και τις κανέλες από τα κρασοβάρελα που ήταν γεμάτα κρασί, και βάζουν φωτιά πλάι στο χάνι. Σκεφτείτε τώρα βοή φωτιάς, βοή κρασιών, που χύνονταν και πλημμύριζε το κατώγι βογγητά λαβωμένων, πτώματα να πλέουν μέσα σε θάλασσα κρασιού και αίματος...” (Παγούλα Μαλάμου- Σκούτα, επιζήσασα).

Ανάμεσα στις “λογοτεχνικές προσεγγίσεις” κι εκείνες του Πέτρου Χάρη, του Ασημάκη Πανσέληνου, του Γιώργου Κοτζιούλα, του Γιάννη Ρίτσου, του Γιάννη Δάλλα, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Χρήστου Μαλεβίτση, του Νίκου Γκάτσου, του Ιάκωβου Καμπανέλλη, του Νίκου Κούνδρουρου, του Γιώργου Χ.Θεοχάρη.

“Μια συγκέντρωση κειμένων για τη σφαγή του Διστόμου είναι αυτό το βιβλίο. Ένα Ανθολόγιο μνήμης. Ας προσμετρηθεί συνεπώς η παρούσα εργασία ως συντασσόμενη με την ιδεαλιστική άποψη ότι γράφοντας για το τί συνέβη, συνεισφέρουμε ώστε να μην επαναληφθούν αυτές οι φρικωδίες. Κι ας πούμε, με το λόγο του Νίκου Κούνδουρου, πως τούτα τα γραφτά ένα μνημόσυνο είναι σαν όλα τα άλλα. Χωρίς παπά χωρίς στεφάνια”, όπως θα επισημάνει ο συγγραφέας.

“Η Νονά” της Γκέρτρουντ Χέλερ. Μετάφραση από τα γερμανικά: Ιάκωβος Κοπερτί. Εκδ. “Α.Α.Λιβάνη”, σελ. 332, 14.90 ευρώ

“Άλλοτε συντηρητική, άλλοτε χριστιανοκοινωνική, άλλοτε φιλελεύθερη- η Γερμανίδα καγκελάριος δεν επιτρέπει να την καθηλώσουν. Δεν ασκεί πολιτική ουσίας, αλλά πολιτική εξουσίας. Η αποχή της από τις αξίες την κάνει να υπερέχει. Η Μέρκελ κυνηγά λαθραία στα εδάφη του SPD και των πρασίνων, απαλλοτριώνει θέματα απ' όλα τα πολιτικά στρατόπεδα και φθείρει έτσι την κομματική ποικιλία. Η καγκελάριος καθηλώνει το δημοκρατικό ανταγωνισμό. Μια επικίνδυνη τάση για τη Γερμανία, αλλά και την Ευρώπη”, όπως εξηγεί η Γκέρτρουντ Χέλερ. “Οι υποσχέσεις αποφεύγονται, η ηθική γίνεται υλικό κατάλληλο για ελιγμούς, η κατάργηση των αξιών πρόγραμμα. Το αποτέλεσμα είναι η έξοδος από τους σημαντικότερους κανόνες της δημοκρατίας. Έτσι η Άνγκελα Μέρκελ εξουδετερώνει βαθμηδόν τους πολιτικούς θεσμούς και κατευθύνεται προς μια συγκεντρωτική κυβέρνηση – τη νέα Γερμανία της Μέρκελ”.

Στα περιεχόμενα, από τα παιδικά χρόνια και την ενήλικη ζωή της, ως τα πολιτικά παιχνίδια και τα θολά κομματικά όρια. Από την έρπουσα αποδυνάμωση των κομμάτων μέχρι τις αθόρυβες ανατινάξεις στο Σύστημα Αξιών. Μικρό χαρακτηριστικό δείγμα γραφής:

“Για το οραματικό προφίλ της Άνγκελα Μέρκελ δεν ξέρουμε τίποτε. Αφότου εμφανίστηκε προπονείται στην ευελιξία' όποιος προσπαθήσει να την καθηλώσει σε μια ιδέα μοιραία θα αποτύχει. Όπως αποδείχτηκε, η εγκράτεια ως προς τις ιδέες και τα οράματα λειτούργησε ως κινητήρια δύναμη στην καριέρα της Γερμανίδας καγκελαρίου. Συμπέρασμα: Στη Γερμανία μετά την επανένωση μπορείς να φτάσεις στην κορυφή της πολιτικής αν σαν τον ασκητή προσπεράσεις όλα εκείνα τα δεδομένα που καθυστερούν τους συμπαίκτες σου από τον δυτικό κόσμο- τους κανόνες δικαίου και τις συνταγματικές αξίες, τις συμφωνίες και τον ελεύθερο ανταγωνισμό, τις ηθικές προδιαγραφές και την ηθική συναίνεση”.

Η συγγραφέας Γκέρτρουντ Χέλερ είναι θεωρητικός λογοτεχνίας, δημοσιογράφος και οικονομική και πολιτική σύμβουλος. Με τον Άλφρεντ Χερχάουζεν ανέπτυξε την επικοινωνιακή στρατηγική της Deutsche Bank. Ήταν μέλος του ΔΣ της ελβετικής ασφαλιστικής εταιρείας Baloise Holding, του χημικού ομίλου Ciba και του τεχνικού ομίλου George Fischer.

“H ιστορία της συζύγου” της Μαίρυλιν Γιάλομ. Μετάφραση: Εύη Κλαδούχου, Εκδ. “Άγρα”, σελ. 616, 22 ευρώ.

“Είναι η σύζυγος είδος προς εξαφάνιση;” απαντώντας σ' αυτή την ερώτηση στο εισαγωγικό κείμενο, η συγγραφέας διατρέχει τόπο και χρόνο για να φτάσει στη “νέα σύζυγο” στον επίλογο, τελικά.

Στη μελέτη της, οι σύζυγοι στην αρχαιότητα, οι γυναίκες σύζυγοι της βιβλικής περιόδου, στην Αρχαία Ελλάδα, οι Ρωμαίες σύζυγοι και οι σύζυγοι στην Μεσαιωνική Ευρώπη, οι Προτεστάντισσες στη Γερμανία, στην Αγγλία και στην Αμερική και οι Δημοκράτισσες στη Γαλλία και στην Αμερική, οι Βικτωριανές σύζυγοι και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, στα αμερικανικά σύνορα, το Γυναικείο Ζήτημα και η Νέα Γυναίκα. Οι γυναίκες ναυπηγοί και εργάτριες στην αμυντική βιομηχανία “για όσο κρατήσει ο πόλεμος”, οι σύζυγοι στα μετόπισθεν και οι σύζυγοι μετά απ' αυτόν. Η σεξουαλική επανάσταση και η εργασιακή επανάσταση. Σε ένα βιβλίο που συνιστά μελέτη της νομοθεσίας, των θρησκευτικών μεθόδων και των κοινωνικών εθίμων, των οικονομικών διευθετήσεων και της πολιτικής συνειδητότητας που επηρέασες γενιές συζύγων. Από την εβραική κοινωνία και την πολυγαμία της και την αρχαία Ελλάδα όπου οι κόρες δίδονταν από τους πατεράδες στους συζύγους τους, μέχρι τη μεσαιωνική Ευρώπη και την θρησκευτική διάσταση του γάμου και την εποχή του Διαφωτισμού με το ιδεώδες του συντροφικού γάμου ως την Αμερική του 20ου αιώνα και την αναβίωση της συζυγικής σχέσης. Στα περιεχόμενα, αλησμόνητες ιστορίες διασήμων ζευγαριών (Αβραάμ και Σάρα και Άγαρ, Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Τριστάνος και Ιζόλδη)...

Πηγές, εκτός από την Ιστορία, τις θρησκείες και τη νομοθεσία, ημερολόγια, απομνημονεύματα και επιστολές της εποχής.

Δικαιολογώντας την αναγκαιότητα της μελέτης της η συγγραφέας θα πει: “Ποια θα είναι η “σύζυγος” σ' έναν γκέυ ή λεσβιακό γάμο; Μπορεί ο όρος “σύζυγος” να έχει νόημα σε μια ένωση όπου δεν υπάρχει βιολογική διαφορά μεταξύ των συντρόφων; Ή “η σύζυγος” θα επιζήσει ως μια κοινωνική και ψυχολογική κατασκευή υπονοώντας παραδοσιακές γυναικείες ποιότητες, όπως για παράδειγμα τη γλυκύτητα, τη συμμόρφωση, τη φροντίδα και τη συναισθηματικότητα; Σ' αυτή τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, όπου η λέξη “η σύζυγος” έχει γίνει προβληματική και θα μπορούσε να μπει σε αχρηστία, είναι λογικό να γίνει καταγραφή της ιστορίας της”.

“Επικίνδυνος οίκτος” του Στέφαν Τσβάιχ. Μετάφραση: Μιμίκα Κρανάκη. Εκδ. “Άγρα”, σελ. 437, 19 ευρώ

“Και τώρα ακόμα, μέσα στην ειρήνη, η γενική υποταγή έχει πάρει, χάρη στην τελειοποίηση της προπαγάνδας, τέτοιες διαστάσεις, που δεν μπορούμε να περιμένουμε από πουθενά αντίσταση. Ο άνθρωπος, σήμερα, έχει γίνει σκόνη, και δεν υπολογίζεται πια ως θέληση.

Φυσικά, τους είχα όλους εναντίον μου, γιατί είναι πρακτικά εξακριβωμένο πως το ανθρώπινο ένστικτο της αυταπάτης, μπροστά σ' ορισμένους κινδύνους, ζητάει να τους εκμηδενίσει, θεωρώντας τους μηδαμινούς κι ασήμαντους, κι έπειτα μια τέτοια προειδοποίηση δεν θα ήταν καλόδεχτη σε σύγκριση με τη φτηνή αισιοδοξία, γιατί στο πλαινό δωμάτιο περίμενε ένα πλούσιο σουπέ”.

Γραμμένο τις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και με την Ευρώπη πριν από την πτώση της, δλδ στη δίνη του χάους, το μοναδικό μυθιστόρημα του Στέφαν Τσβάιχ (νουβέλα, δοκίμια, διηγήματα) περιγράφει εν δυνάμει εκείνο που θα ακολουθήσει' στη ζωή του και στην Ιστορία του κόσμου.

Με ιστορίες εγκιβωτισμένες στην ιστορία, - το μυθιστόρημα αποτελεί μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, - ένας άσημος συγγραφέας συναντά έναν σοφότερο ήδη, τον Χοφμίλλερ ο οποίος του αφηγείται την προσωπική του ιστορία. Την εποχή που ως φτωχός αξιωματικός του ιππικού συναντά την νεαρή Έντιθ με τα κινητικά προβλήματα. Στην ιστορία τους εντάσσεται και η ιστορία του πατέρα της Έντιθ ο οποίος ξεκινώντας από φτωχός Εβραίος γίνεται ένας πλούσιος Ούγγρος.

Αλλ' η ζωή και ο οίκτος θα φανούν “ο πιο δυνατός παίκτης” στην πορεία. Τα χρήματα για τον Ούγγρο αριστοκράτη τελικά δεν φέρνουν την ευτυχία και ο Χοφμίλλερ θα παγιδευτεί στη δειλία του για μια ζωή. Το πεδίο της μάχης, η μόνη διέξοδος. Από τον εαυτό του, τις ενοχές του. Θα γίνει ήρωας, επειδή “Στον πόλεμο συνάντησα σχεδόν αποκλειστικά, το φαινόμενο του μαζικού θάρρους, του θάρρους μέσα στη γραμμή και στο σύνολο, κι όποιος θελήσει να βάλει κάτω απ' το φακό του αυτή την έννοια, θ' ανακαλύψει πολύ περίεργα συστατικά”, θα γράψει μετά κάποια στιγμή: “Πολλή ματαιοδοξία, πολλή επιπολαιότητα, και μάλιστα πλήξη, προπάντων όμως πολύ φόβο, φόβο μην τυχόν μείνουν πίσω, φόβο μην τους κοροιδέψουν, φόβο μη βρεθούν μονάχοι τους και προπάντων φόβο ν' αντιταχθούν στη μαζική ορμή των άλλων. Τους περισσότερους απ' όσους στο πεδίο της μάχης περνούσαν για ήρωες, τους γνώρισα προσωπικά ως πολίτες, και ήταν, στην πραγματικότητα, πολύ ύποπτοι ήρωες”. Η μαγεία και η κομψότητα του μυθιστορήματος, η μαγεία και η κομψότητα ενός κόσμου που θα εξαφανίσουν οι ναζί, “Ο κόσμος του χθες” όπως θα γράψει στην αυτοβιογραφία του και θα επισημάνει στην “Σκακιστική νουβέλα”, για να αυτοκτονήσει λίγους μήνες μετά.

“Γαστρονομικόν: Η τέχνη της μαγειρικής στην Αρχαία Ελλάδα” του Γιώργου Ηλιόπουλου. Εκδ. “Έναστρον”, 298, 18 ευρώ

“Ου γαρ εγώ γέ τί φημι τέλος χαριέστερον είναι

ή ότ' ευφροσύνη μεν έχη κάτα δήμον άπαντα,

δαιτυμόνες δ' ανά δώματ' ακουάζωνται αοιδού...”

(άλλη μεγαλύτερη ευχαρίστηση έως το τέλος της ζωής δεν γνωρίζω

παρά να συγκεντρωθούν όλοι οι πολίτες σε μεγάλη εορταστική συγκέντρωση,

και οι συνδαιτυμόνες στα δώματα να ακούν τον αοιδό...”

Με μότο από την “Οδύσσεια” του Ομήρου, εισαγωγή της Μαίρης Καψοκεφάλου (αναπληρώτρια Καθηγήτρια στη Διατροφή του Ανθρώπου στο Τμήμα Επιστήμης και τεχνολογίας Τροφίμων Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών) για την ιστορία της διατροφής και το Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο συγγραφέας ανατρέχει μέσα από την διαδικασία της μαγειρικής την αρχαιότητα. Πηγές του, ιστορικοί και αρχαίοι συγγραφείς, τραγικοί και κωμικοί. Αρχαιολογικά ευρήματα όσον αφορά τα μαγειρικά σκεύη και πληροφορίες όσον αφορά την καθημερινότητα και την διαφορετική αντιμετώπιση των πρώτων υλών αναλόγως φιλοσοφικής τάσης ζωής. Οι Πυθαγόρειοι, χορτοφάγοι. Εκ διαμέτρου αντίθετοι οι Ορφικοί. Με έριδες και ιερά σφάγια να συνοδεύουν ένα ιδιόμορφο πλέγμα κοινωνικών, πολιτικών, εθιμικών και θεουργικών σχέσεων στο στο μεταξύ.

Στις σελίδες του: η γαστρονομία στον αρχαίο ελλαδικό χώρο, η καθημερινή μαγειρική, ιδιωτικά και δημόσια γεύματα, ο Φιλόξενος και η εξέλιξη της γαστρονομίας, ο Αρχέστρατος και η ηδυπάθεια, ο Μάτρων και το Αττικό Δείπνο, ο γάμος του Καράνου και δυο ακραίες όψεις διατροφικών συνηθειών. Και φυσικά, πλήθος από συνταγές: ομηρικές ελιές, ομηρικόν ρύττωτον, ομηρικός κυκεών, μάζα κριθαρένια κατά Σόλωνα, λαγάνα κατά Ησύχιο, άμυλος πλαθανίτης κατά Φιλόξενο, γάστρις Κρήτης κατά Χρύσιππο, κατάχυσμα Δελφών, κατάχυσμα κατά Αντιφάνη, Ελευσίνιος Κυκεών, ταγανίαι (τηγανίτες) κατά Γαληνό. Αλλά και ζύθος, οξύγρος, οξύπορον, φύσκα, υπότριμμα, ακρόπαστο κ.α.

Συνταγές που μπορούμε να δοκιμάσουμε, τόσο κοντά μας όσο και μακρυά μας ταυτόχρονα, όπως εμπεριέχεται σε μιαν εποχή μια άλλη εποχή. “Και στην ανάκλαση στο βάθος του πιάτου, μέσα από την γεύση και το άρωμα, ας ψάξουμε κομμάτια ιστορικής μνήμης” όπως επισημαίνει η Μαίρη Καψοκεφάλου στην εξαιρετική της εισαγωγή.

Άξιον μνείας είναι το βιογραφικό του συγγραφέα: ο Γιώργος Ηλιόπουλος σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 1989 ασχολείται επαγγελματικά με το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, με την ιδιότητα του συμβούλου εισηγμένων εταιρειών και εξειδίκευση σε θέματα και υπηρεσίες κεφαλαιαγοράς.

“Ο καλλιτέχνης και η εποχή του” του Αλμπέρ Καμύ. Εισαγωγή, σημειώσεις, μετάφραση επίμετρου, γλωσσική επιμέλεια: Αντιγόνη Βλαβιανού. Εκδ. “Καστανιώτη”, σελ. 90, 8 ευρώ

“Ζώντας για περισσότερο από είκοσι χρόνια την παραφροσύνη της Ιστορίας, χαμένος χωρίς βοήθεια – όπως όλοι οι συνομήλικοί μου- σε μια πολυτάραχη εποχή, βρήκα στήριγμα στην ασαφή πεποίθηση ότι το γράψιμο συνιστά τιμητική πράξη στις μέρες μας, γιατί δεσμεύει και επιβάλλει να μην περιορίζεται κανείς μόνο στη συγγραφή. Το γράψιμο μού επέβαλε, κυρίως, να σηκώσω στους ώμους μου, οίος είμαι και ανάλογα με τις δυνάμεις μου, τη δυστυχία και την ελπίδα που μοιραζόμουν με όλους όσοι ζούσαν την ίδια Ιστορία”.

Στο ολιγοσέλιδο βιβλίο του συγγραφέα -που γεννήθηκε το 1913 στην Αλγερία, βιώνοντας όλη την φτώχεια και την απόγνωση που υφίσταται η οικογένεια ως παράπλευρη απώλεια στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, έγραψε και βραβεύτηκε με το Νόμπελ για να σκοτωθεί σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα που θεωρούσε ως την επιτομή του παραλογισμού,- περιλαμβάνονται οι ομιλίες του στην Σουηδία καθώς και μια διάλεξη στην Ουψάλα, όπου οριοθετεί τις σχέσεις του δημιουργού με την Ιστορία και φυσικά με την εποχή.

“Στις μέρες μας, κάθε καλλιτέχνης ναυτολογείται στη γαλέρα της εποχής του. Οφείλει να υποταχθεί στη μοίρα του, ακόμη κι αν βρίσκει ότι το κάτεργο βρωμάει ρέγκα, ότι οι δεσμοφύλακες παραείναι πολλοί και, επιπλέον, ότι αρμενίζει στραβά. Βρισκόμαστε μεσοπέλαγα. Ο καλλιτέχνης οφείλει να κωπηλατήσει με τη σειρά του, όπως οι άλλοι, χωρίς να πεθάνει ει δυνατόν, δηλαδή, συνεχίζοντας να ζει και να δημιουργεί”. Επισημαίνει μεταξύ άλλων και πενήντα χρόνια σχεδόν μετά τον αλλόκοτο θάνατό του, έρχεται η ίδια η Ιστορία να τον δικαιώσει.

Υπενθυμίζοντας, όσον αφορά τον ρόλο του καλλιτέχνη, ο οποίος διχασμένος ανάμεσα στην ομορφιά και στον ανθρώπινο πόνο οφείλει “πρωτίστως να κατανοεί και να συγχωρεί” ακόμα κι αν ξέρει ότι προορισμό του δεν είναι “να ξαναφτιάξει τον κόσμο, αλλά “να εμποδίσει τον κόσμο να χαλάσει”. “Το ζητούμενο είναι να μάθουμε πώς μπορεί να παραμείνει εφικτή η αλλόκοτη ελευθερία της δημιουργίας εν μέσω της αστυνόμευσης τόσων ιδεολογιών (πόσες θρησκείες, πόση μοναξιά!)”, αναγνωρίζοντας ότι “δημιουργώ στις μέρες μας, σημαίνει δημιουργώ επικινδύνως”.

“1Q84” του Χαρούκι Μουρακάμι, Μετάφραση: Μαρία Αργυράκη. Εκδ. “Ψυχογιός”, σελ. 471 και 410, πρώτο και δεύτερο βιβλίο, 13.99 και 12.99 ευρώ

H Αοάμε, η ηρωίδα – σ' αυτό το μυθιστόρημα- ποταμό του Ιάπωνα συγγραφέα Χαρούκι Μουρακάμι αγαπά την Ιστορία και τον αθλητισμό. Την Ιστορία γιατί “το σημαντικότερο δίδαγμα είναι ακριβώς αυτό: πώς εκείνη την εποχή κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί μια τέτοια εξέλιξη”. Και τον αθλητισμό, “γιατί το σώμα είναι ναός”. Κι ο ήρωας Τένγκο, τα μαθηματικά και το μυθιστόρημα. Κάποτε συναντήθηκαν αυτοί οι δυο, όταν ήταν δέκα χρονών. Εκείνη ήταν η κόρη μαρτύρων του Θεού, κι αυτός, ο γιος ενός φοροεισπράκτορα του ΡΗΚ (κρατική ιαπωνική ραδιοφωνία).

Είκοσι χρόνια μετά, με διαδρομές παράλληλες, σε απόσταση αναπνοής αλλά δεν συναντούνται ποτέ, συναντούν θέλουν δεν θέλουν τα μεγάλα διλήμματα και τους εφιάλτες της εποχής: επαναστατικές ομάδες και θρησκευτικές σέχτες, μαγειρεμένους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, την μοναξιά της καθημερινότητας στην Ιαπωνία του σήμερα. Ακόμα και τον πόλεμο της Ματζουρίας, μέσα από τις αναμνήσεις ηρώων συναντούν.

Τους ασκούς του Αιόλου ανοίγει μια δεκαεπτάχρονη με τη συμμετοχή της σ' ένα διαγωνισμό. Η νουβέλα της “Χρυσαλίδα στον αέρα” ξαναγράφεται από τον Τένγκο και όλα μοιάζουν να μπαίνουν σε έναν διαφορετικό χωροχρόνο.

Φλερτάροντας με τον Τζορτζ Όργουελ και το “1984”, ο Μουρακάμι κτίζει το δικό του 1Q84 όπου τίποτε πια δεν μοιάζει να είναι αυτό που ήταν πριν από λίγο: “1Q84- έτσι θα λέω τον καινούργιο κόσμο, κατέληξε η Αομάμε. Όπου το Q θα στέκει για το “question mark”, το ερωτηματικό. Ένας κόσμος γεμάτος ερωτήματα. Η Αομάμε έγνεψε καταφατικά στον εαυτό της καθώς περπατούσε. Είτε μ' αρέσει είτε όχι, τώρα βρίσκομαι στο έτος 1Q84. Δεν υπάρχει πουθενά το 1984 που ήξερα. Τώρα είναι το 1Q84. Ο αέρας άλλαξε, το τοπίο άλλαξε. Πρέπει να προσαρμοστώ σ' αυτόν τον κόσμο με τα ερωτήματα το συντομότερο δυνατόν. Σαν ζώο που το άφησαν ελεύθερο σ' ένα καινούργιο δάσος. Αν θέλω να προστατέψω τον εαυτό μου και να επιβιώσω, πρέπει να μάθω τους κανόνες αυτού του χώρου και να προσαρμοστώ”. Σε περίπτωση που μας θυμίζει κάτι η εφιαλτική διαπίστωση της Αομάμε και η ιστορική δίνη του 1Q84 αν μη τι άλλο, μεταφέρει και κάτι παρηγορητικό: ο κόσμος έχει γίνει ακατανόητος και άλλες φορές και για πολλούς άλλους.

Το αποτέλεσμα, ένα σύμπαν που ξεκινά τοπικό (όλα συμβαίνουν στην Ιαπωνία λίγα χρόνια πριν, η μοναξιά, οι δυο εραστές που αναζητούν ο ένας τον άλλον ματαίως, οι επαναστατικές εκρήξεις, οι θρησκευτικές παρεκκλίσεις και η καθημερινότητα που ελοχεύει ανατροπές και κινδύνους) αλλά το όλο θέμα είναι οικουμενικό, τα φιλοσοφικά ερωτήματα και τα υπαρξιακά διλήμματα, η Ιστορική αλυσίδα παντού σε όλο τον κόσμο, παραμένουν τα ίδια. Το μυθιστόρημα είναι τριλογία, ακολουθεί κι άλλο βιβλίο, η Ιστορία δεν σταματά.

Το Ιστορικό βιβλίο και η Ιστορία μέσα από την λογοτεχνία

 

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του έθνους “Η Ιστορία Σήμερα” (Σα 19 Ιανουαρίου 2013)

 

Η εκδοτική άνοιξη του Ιστορικού βιβλίου και της Ιστορίας μέσα στις ιστορίες

 

Πριν από τέσσερα χρόνια το “Βιβλίο και Ιστορία” ήταν απλώς θεματική έκθεση του ΕΚΕΒΙ, στην 6η Διεθνή έκθεση βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Οι υπό έκθεση τίτλοι ήταν 1700 από 90 εκδοτικούς οίκους και πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει στο μεταξύ.Η Ιστορία, πρώτα απ' όλα που κάνει πια στη ζωή μας την βαριά και καθοριστική της παρουσία. Η καθημερινότητά μας που ως ομιχλώδες αίνιγμα αναζητά σε ό,τι έχει ήδη συμβεί την λύση. Η σαφής πεποίθηση πως η γνώση και η επίγνωση είναι σωτήριες.Η εκδοτική θέση όσον αφορά τα βιβλία και η συγγραφική στροφή και προτίμηση.

Κατά συνέπεια, και παρά την έρευνα που διεξήγαν τα Publicότι“πιο ευτυχισμένοι είναι οι Έλληνες που διαβάζουν βιβλία”, ο τζίρος όσον αφορά τα βιβλία άλλα αποκαλύπτει. Το μόνο σίγουρο είναι η εκδοτική άνοιξη όσον αφορά την Ιστορία, με κάθε μορφή και σε κάθε εκδοχή της: Μελέτες, δοκίμια,χρονικό, μαρτυρίες, αλλά και μια στροφή της ελληνικής λογοτεχνία και της παγκόσμιας προς της Ιστορία, γενικότερα,εφόσον κατά γενική ομολογία στην ιστορία των ανθρώπων όλα είναι αλυσίδα. Αλλά για αυτή την καινούργια εκδοτική θέση και τάση, ο λόγος στους ίδιους τους εκδότες και φυσικά στους συγγραφείς.

 

“Ο Λαμαρτίνος είχε πει πως η ιστορία μάς διδάσκει τα πάντα, ακόμα και το μέλλον,και ο Αριστοτέλης πως για να καταλάβεις κάτι, πρέπει να παρατηρήσεις το αρχικό του στάδιο και την εξέλιξή του”,διαπιστώνουν οι ίδιοι οι εκδότες,αναγνωρίζοντας ότι “η Ιστορία είναι η καθημερινότητά μας, οι πράξεις μας, η συμπεριφορά μας” τελικά. Το ζητούμενο είναι “αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές”. Αναγνωρίζοντας το ότι “η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε το σύγχρονο κόσμο”, κάνουν λόγο οι εκδότες:

Γιώτα Λιβάνη (εκδ. “Α.Α.Λιβάνη”), Θάνος Ψυχογιός(εκδ. “Ψυχογιός”), Νώντας Παπαγεωργίου(εκδ. “Μεταίχμιο”), Άννα Πατάκη (εκδ.“Πατάκη”), Εύα Καραιτίδη (εκδ. “Εστία”),Αλέξανδρος Καλέντης (εκδ. “Καλέντη”),Κωνσταντίνος Γκοβόστης (εκδ. “Γκοβόστη”και Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης (εκδ.“Ιωλκός”).

 

Όλα είναι μια αλυσίδα και δεν υπάρχει σπασμένος κρίκος

 

Η Γιώτα Λιβάνη (εκδ. Α.Α.Λιβάνη)

 

“Ο Λαμαρτίνος είχε πει πως η ιστορία μάς διδάσκει τα πάντα, ακόμα κι το μέλλον,και ο Αριστοτέλης πως για να καταλάβεις κάτι, πρέπει να παρατηρήσει το αρχικό του στάδιο και την εξέλιξή του. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο με τη γνώση της ιστορίας. Για να κατανοήσουμε τους καιρούς μας αλλά και αυτούς που έρχονται,τι τι σχεδιάζεται δηλαδή για το μέλλον της νέας γενιάς, θα πρέπει να είμαστε γνώστες του παρελθόντος. Όλα είναι μια αλυσίδα, και δεν υπάρχει σπασμένος κρίκος. Μόνο όποιος γνωρίζει παγκόσμια ιστορία και γεωπολιτική μπορεί να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους έχουμε βρεθεί σήμερα σε αυτή τη δυσχερή θέση, γιατί οδηγήθηκαν εδώ τα πράγματα.Είναι ένα παιχνίδι βασικό, το οποίο ανασχεδιάζεται κάθε φορά, θα μπορούσαμε ίσως να πούμε “εκμοντερνίζεται”, η βάση του όμως είναι η ίδια. Το κοινό τα γνωρίζει όλα αυτά και διψά να μάθει ακόμα περισσότερα. Αυτός είναι ο κύριος λόγος της άνθησης του ιστορικού βιβλίου.Η επίτευξη της μάθησης γίνεται είτε απευθείας μέσα από τα ιστορικά έργα-δοκίμια, μελέτες, είτε μέσα από τη λογοτεχνία, και σε αυτή την περίπτωση προσφέρεται μαζί με τη γνώση και ψυχαγωγία.

Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι ο κόσμος θέλει να μάθει, να μορφωθεί. Γνωρίζει ότι μόνο έτσι μπορεί να αντιδράσει, να προβλέψει και να κατακτήσει δικαιώματά του”.

 

Η λογοτεχνία είναι οι ιστορίες για την Ιστορία

 

Θάνος Ψυχογιός (εκδ. “Ψυχογιός”)

“Πιστεύω ότι η σχέση ανάμεσα σε Λογοτεχνία (όχι μόνο με τη μορφή ιστορικού μυθιστορήματος)και Ιστορία μετρά την ίδια τη σχέση, την κίνηση της Λογοτεχνίας προς την πραγματική ζωή. Αν σκεφτούμε ότι Ιστορία είναι τα τραγικά συμβάντα που έχουν σφραγίσει τις εποχές της ανθρωπότητας, τότε η Λογοτεχνία είναι οι ιστορίες γι' αυτά τα συμβάντα.

Έτσι,από μια άποψη, η Λογοτεχνία είναι οι ιστορίες για την Ιστορία- και της Ιστορίας. Προσωπικά, αυτό μου φαίνεται ιδιαιτέρως συναρπαστικό και δεν είναι τυχαίο που ο κατάλογος των Εκδόσεων Ψυχογιός βρίθει μυθιστορημάτων που συνδιαλέγονται ποικιλοτρόπως με την Ιστορία. Εκτός από τα “καθαρόαιμα”ιστορικά μας μυθιστορήματα (με μείζονα ονόματα όπως του Σινουέ, του Κόρνγουελ,του Μανφρέντι κ.α) υπάρχουν σπουδαίες στιγμές της παγκόσμιας λογοτεχνίας στις οποίες η συνομιλία Λογοτεχνίας και Ιστορίας λαμβάνει διαστάσεις άκρως γοητευτικής σύνθεσης, σε μια ωραία επαναπροσέγγιση και επανεξέταση των πάντων. Ενδεικτικά αναφέρω την “Περίπτωση Φίνκλερ” ή το “Ο Παπαγάλος και ο Ολιβιέ στην Αμερική” ενώ έχω κατά νου τις περιπλανήσεις του Μουρακάμι στην ιαπωνική και την παγκόσμια Ιστορία, τα κατασκοπευτικά βιβλία του Ρόμπερτ Χάρις, την αστυνομική τριλογία του Λέιφ Πέρσον γύρω από τη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε. Τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος και, βέβαια, δεν περιορίοζνται στην ξένη λογοτεχνική παραγωγή. 'Ελληνες συγγραφείς μας έχουν αναμετρηθεί συχνά με κορυφαία θέματα της πρόσφατης ελληνικής, κυρίως,Ιστορίας και η ανταπόκριση που βρίσκουν από τους αναγνώστες είναι αξιοσημείωτη.

Σκέφτομαι ότι αυτό το λογοτεχνικό πλησίασμα της Ιστορίας την εξανθρωπίζει, της δίνει πρόσωπο, όνομα. Θα μπορούσα να πω ότι η Λογοτεχνία μετατρέπει την Ιστορία σε ιστορίες για να μας επιτρέψει να την ζήσουμε έτσι όπως πραγματικά είναι- όχι ως στατιστικές, ημερομηνίες κλπ. Πρόκειται για ζωντάνεμα του παρελθόντος, ο χαμένος χρόνος που κερδίζεται ξανά και ξανά. Σε αυτή τη συνθήκη εντοπίζω και την αιτία για τη διαχρονικά ευνοική υποδοχή τέτοιων βιβλίων από το αναγνωστικό κοινό και είμαι βέβαιος ότι τέτοια κείμενα και θα γράφονται και θα εκδίδονται διαρκώς.

Εξάλλου,ας μην ξεχνάμε τον Joyceκαι την περίφημη αποστροφή στον Οδυσσέα του- “Η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο προσπαθώ να ξυπνήσω”. Πιστεύω,λοιπόν, ότι η Λογοτεχνία είναι, ίσως, η μόνη μας ελπίδα να ξυπνήσουμε και να βάλουμε τέλος στον εφιάλτη των τραγικών συμβάντων που με τόσους τρόπους (βλέπε και οικονομική κρίση) τραυματίζει καθημερινά την ύπαρξή μας.

 

Η Ιστορία είναι η καθημερινότητά μας.

 

Νώντας Παπαγεωργίου (εκδ. “Μεταίχμιο”)

 

Παρότι οι ρίζες του ιστορικού μυθιστορήματος ξεκινούν στα τέλη του 18^ουαιώνα στην Αγγλία και είναι γνωστό πως κλασικοί συγγραφείς παγκόσμιου βεληνεκούς φλέρταραν με το είδος, όπως ο Ουγκώ και ο Ντίκενς, και φυσικά ο Τολστόι με το αριστούργημά του Πόλεμος και Ειρήνη,στα τέλη του 20ού αιώνα συγγραφείς όπως ο Ουμπέρτο Έκο και αργότερα ο Νταν Μπράουν έδωσαν νέα ώθηση στο είδος κάνοντας τα βιβλία τους παγκόσμια μπεστ σέλερ και δημιουργώντας μια στροφή προς το ιστορικό μυθιστόρημα.

Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι από τις πιο δύσκολες μορφές της λογοτεχνίας, καθώς ο συγγραφέας του πρέπει να συνδυάσεις αριστοτεχνικά την ιστορική επάρκεια και ακρίβεια με την πετυχημένη μυθοπλασία και την άριστη τεχνική στη γλώσσα και στη διαμόρφωση πειστικών ηρώων και χαρακτήρων. Το είδος στη χώρα μας υπηρέτησαν επάξια αρκετοί ιστορικοί μυθιστοριογράφοι, όπως ο Τάσος Αθανασιάδης, ο Άγγελος Βλάχος, ο Ηλίας Βενέζης, Άγγελος Τερζάκης, αλλά και οι νεότεροι Ρέα Γαλανάκη, Μάρω Δούκα, Αθηνά Κακούρη, Νίκος Θέμελης κ.ά.

Μεγάλη επιτυχία γνώρισαν από τις εκδόσεις μας τα ιστορικά μυθιστορήματα του Γιάννη Καλπούζου Ιμαρέτ,Στη σκιά του ρολογιού(2008), μια πλατιά τοιχογραφία της τουρκοκρατούμενης Άρτας του δεύτερου μισού του 19^ουαιώνα, το οποίο απέσπασε το Βραβείο Αναγνωστών 2009, και το Άγιοι και δαίμονες(2011), στο οποίο μυθοπλασία και πραγματικότητα πλέκονται στο υφαντό της Κωνσταντινούπολης,από το 1808 έως το 1831. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και το μυθιστόρημα της Σοφίας Ηλιάδου,Καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με τίτλο Ζαφειρένια μάτια,το οποίο αποτυπώνει τη διαδρομή μιας οικογένειας Ποντίων από τον 19ο ως την αυγή του 21ου αιώνα που ξετυλίγεται παράλληλα με την πορεία του ποντιακού Ελληνισμού, από τον βίαιο ξεριζωμό ως τη μετεγκατάσταση και τη ζωή στις νέες πατρίδες.

Πέρα από την αναγνωστική απόλαυση, το ιστορικό μυθιστόρημα προβληματίζει τον αναγνώστη για ιστορικά γεγονότα, τα οποία ακόμα και στην εποχή του ενδεχομένως να τον επηρεάζουν, και κρίνοντας τις πράξεις των ηρώων της εποχής, αποφασίζει και τη συμπεριφορά που θα διαμορφώσει στο μέλλον σε ανάλογες καταστάσεις.

Η Ιστορία δεν κλείνεται στα χρονοντούλαπα και δεν διδάσκεται μόνο στις τάξεις και στα αμφιθέατρα. Η Ιστορία είναι η καθημερινότητά μας, οι πράξεις μας, η συμπεριφορά μας. Είναι λογοτεχνία,γνώση, πολιτική συνείδηση και πάνω απ’όλα παιδεία. Είναι τελικά πολλές ιστορίες.

Εκτός από τα ιστορικά επιστημονικά μας βιβλία,γραμμένα από τους πιο έγκυρους ιστορικούς μελετητές που χρησιμοποιούνται ως πανεπιστημιακά συγγράμματα, δίνουμε βαρύτητα και σε ιστορικές μελέτες, καθώς και σε χρονικά και μαρτυρίες που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Ο καταξιωμένος ολλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας Χέιρτ Μακέγραψε πριν από μερικά χρόνια το βιβλίοΣτην Ευρώπη, Ταξίδια στον 21^οαιώνα,ένα συναρπαστικό αφήγημα στο οποίο με μοναδική οξυδέρκεια και ακρίβεια συνθέτει το πορτρέτο της Ευρώπης μέσα από το πνεύμα των τόπων και τα ίχνη που άφησε η ιστορία πάνω τους.Τα βιβλία του Πολωνού Ρίσαρντ Καπισίνσκιμας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο μας. Ο δημοσιογράφος και ερευνητής Βασίλης Τζανακάρηςμε την τριλογία της Μικρασίας συνθέτει το έπος της Μικρασιατικής Καταστροφής και των συνεπειών της, καθώς και τι επακολούθησε στα βιβλία Δακρυσμένη Μικρασία(Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Χρονικού),Στο όνομα της προσφυγιάς, Εις θάνατον! Η δίκη και η εκτέλεση των έξι μέσα από τα πρακτικά, τα παραλειπόμενα και τα «ψιλά» των εφημερίδων.

Τέλος,έπειτα από χρόνια απουσίας κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες το πολύ πετυχημένο και εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη-ΑρβελέρΓιατί το Βυζάντιο,μια επιστημονικά τεκμηριωμένη έκδοση για όλους τους αναγνώστες, πάντα επίκαιρη,από μια από τις πλέον εξέχουσες πανεπιστημιακές προσωπικότητες με ιδιαίτερα σημαντική εργογραφία που παραμένει σημείο αναφοράς των μελετητών.

 

Η Ιστορία είναι παντού

 

Άννα Πατάκη (εκδ. “Πατάκη”)

 

“Το ιστορικό βιβλίο είναι μια ούτως ή άλλως μεγάλη κατηγορία στην αγορά του βιβλίου.Είτε ως ιστοριογραφία, είτε ως λογοτεχνικό είδος, είτε με τη μορφή βιογραφιών,μελετών διεπιστημονικών και άλλων, η Ιστορία είναι παντού. Αυτό που μπορούμε να πούμε ότι έχουμε σήμερα ως “νέο”στοιχείο είναι αφενός ότι το αναγνωστικό κοινό, όλοι εμείς, καθώς η κοινωνία δοκιμάζεται μέσα από την ανατροπή όλων αυτών που θεωρούσαμε δεδομένα, νιώθουμε ότι ζούμε “ιστορικές στιγμές”, με όλο το βάρος της έκφρασης αλλά χωρίς καμιά δόξα, και στρεφόμαστε στην Ιστορία με την ελπίδα ότι θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αυτό που μας συμβαίνει και να προβλέψουμε αυτό που μας περιμένει.Και αφετέρου, η ίδια αυτή κατάσταση προκαλεί επιτακτικά και τη δημιουργία λόγου για τα πράγματα, που αναγκαστικά είναι πρωτίστως και ιστορικός λόγος”.

 

Το ζητούμενο είναι πώς μπορεί αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές.

 

Αλέξανδρος Καλέντης (εκδ. “Καλέντη”)

 

Η διάκριση του ιστορικού μυθιστορήματος ως λογοτεχνικό είδος συνίσταται στην πλήρη αρμονία μεταξύ ιστορικού και λογοτεχνικού ταλέντου. Προαπαιτούμενο για το εν λόγω ανάγνωσμα είναι η διαρκώς παρούσα και έντεχνη σύνθεση του ρεαλιστικού με το φαντασιακό στοιχείο,όπως και η μελέτη που οδηγεί στην επαρκή γνώση εκ μέρους του συγγραφέα του ιστορικού γίγνεσθαι το οποίο επιλέγει να αναδιηγηθεί. Η άποψη που κατηγοριοποιεί τους αναγνώστες ιστορικών μυθιστορημάτων στους «απαιτητικούς» έχει χροιά περιοριστική και ενδεχομένως αδικεί το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Φυσικά ανήκει στο είδος βιβλίων με ιδιαίτερες απαιτήσεις – απαιτεί άριστη συγγραφική διαχείριση της ιστορικής πραγματικότητας και μια φροντισμένη εκδοτική μεταχείριση.Αναμφίβολα το κοινό αυτού του λογοτεχνικού είδους είναι πολύτιμο γιατί είναι αξιοποιήσιμο: είναι πιστό και διαθέτει ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αυτό, άλλωστε,αποδεικνύουν οι συνεχείς επανεκδόσεις των βιβλίων του σημαντικού Φιλανδού συγγραφέα Μίκα Βάλταρι, «Ιωάννης Άγγελος», «Σινουχέ ο Αιγύπτιος» και «Ο Ετρούσκος». Η μυθοπλασία η οποία διατρέχει το Βυζάντιο, την αρχαιότητα και την προ-ρωμαϊκή εποχή κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών μας, επιπλέον μια πρόσφατη επιβεβαίωση αυτού ήταν η επιτυχία του βιβλίου του Μετίν Αρντιτί«Το Τουρκάκι», μια εκπληκτική τοιχογραφία της Αναγέννησης. Αν, λοιπόν, το συμπέρασμα είναι ότι η Ιστορία διδάσκει καιτέρπει, ο προβληματισμός και το ζητούμενο είναι πώς μπορεί αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές.

 

Γνωρίζοντας το παρελθόν, είσαι σε θέση να αντιληφθείς καλύτερα το παρόν και να αποφασίσεις καλύτερα για το μέλλον

 

Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης (εκδόσεις “Ιωλκός”)

 

Τα βιβλία Ιστορίας διανύουν μια ανθηρή εκδοτική περίοδο. Οι επιτυχημένες προτάσεις των εκδοτών, η δίψα των αναγνωστών και η παρουσίαση νέων πτυχών της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας οδηγούν σε μια αύξηση τόσο των εκδόσεων όσο και των πωλήσεων.

Η ακροβασία μεταξύ μύθου και ιστορίας ανέκαθεν γοήτευε τους αναγνώστες.Αρκετοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς καθιερώθηκαν μέσω των ιστορικών πεζογραφημάτων. Ένα λογοτεχνικό είδος που άρεσε, αρέσει και θ' αρέσει...

Γνωρίζοντας το παρελθόν, είσαι σε θέση να αντιληφθείς καλύτερα το παρόν και να αποφασίσεις καλύτερα για το μέλλον. Τα ιστορικά στοιχεία και δεδομένα είναι πάρα πολλά και χρειάζεται σωστή προσέγγιση αυτών. Η γνώση της Ιστορίας χωρίς μεροληψία– κατά την ταπεινή άποψή μου- είναι πολύτιμη βοηθός για τη σωστότερη προσέγγιση του γίγνεσθαι”.

Όσον αφορά τα βιβλία των εκδόσεων, θα πει ο κύριος Κορίδης:

“Το αναγνωστικό κοινό υποδέχθηκε με ιδιαίτερη θέρμη τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της Ιστορίας. Φαίνεται ότι το ταξίδι με οδηγό τον ίδιο τον πρωταγωνιστή σαγηνεύει τους αναγνώστες. Όσο για το ποιο βιβλίο των εκδόσεων θα μπορούσε να φωτίσει και τη δική μας εποχή, “επικουρικά σας παραθέτω ένα απόσπασμα από τον επίλογο του εξαιρετικού βιβλίου “Χίτλερ- οι τελευταίες μέρες- 1945” του Hugh Trevor – Roper: “... Οι άνθρωποι, όμως, δεν είναι τυφλά αυτόματα όντα. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που φέρνουν τις κυβερνήσεις στην εξουσία και αυτοί είναι που γίνονται τα θύματά τους...”

 

Τα βιβλία που συνδέονται με την Ιστορία ζουν μια διαρκή άνοιξη στην Ελλάδα.

 

Εύα Καραιτίδη (εκδ. “Εστία”)

 

Τα βιβλία που συνδέονται με την Ιστορία ζουν, κατά τη γνώμη μου, μια διαρκή άνοιξη στην Ελλάδα. Τα καλύτερα από αυτά δεν γίνονται απαραιτήτως κραυγαλέα μπεστ σέλερ, αλλά διαβάζονται συνεχώς, δεν είναι δηλαδή βιβλία της μιας χρήσης.Είναι βιβλία που ενδιαφέρουν το κοινό και είναι να απορεί κανείς πώς το τόσο μεγάλο ενδιαφέρον των Ελλήνων για την Ιστορία δεν μεταφράζεται πάντοτε σε μια ώριμη ενατένιση των πραγμάτων, ούτε σε πιο ώριμες καθημερινές πρακτικές.

Δεν είμαι ιστορικός, θα έλεγα όμως ότι η γνώση της Ιστορίας, θεωρητικά τουλάχιστον,επηρεάζει την οπτική μας, αφού, παρατηρώντας τη ροή της, κάνουμε ένα βήμα πίσω και γινόμαστε παρατηρητές των τρεχόντων γεγονότων. Και με την απόσπαση αυτή, με την επιλογή της αποστασιοποιημένης παρατήρησης, μπορούμε να δράσουμε πιο νηφάλια και θετικά.

Η Ιστορία καλλιεργείται με διαφόρους τρόπους από ποικίλους φορείς. Στην Εστία καλλιεργούμε με ιδιαίτερη προσήλωση αυτή την επιστήμη. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να συμβεί κάτι διαφορετικό σε έναν εκδοτικό οίκο 127 χρόνων, ο οποίος συμπορεύεται με το ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας μας; Υπάρχει η σειρά «Ιστορία και Πολιτική», που τα τελευταία 9 χρόνια διευθύνει ο καθηγητής ιστορικός Ν.Ε.Καραπιδάκης. Στις παρυφές της η σειρά«Μαρτυρίες», η οποία προσεγγίζει διαφορετικά τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Υπάρχει η «Εστία Ιδεών»,σειρά δοκιμίου την οποία διευθύνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πολλοί από τους τίτλους της οποίας είναι ιστορικού ενδιαφέροντος. Οι λογοτεχνικές σειρές της Εστίας, η «Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη»με κείμενα της πρώιμης νεοελληνικής λογοτεχνίας, η «Νεοελληνική Λογοτεχνία»,γνωστή από τα κλασικά μικρού μεγέθους σκληρόδετα βιβλία της γενιάς του ’30,και η «Σύγχρονη Ελληνική Πεζογραφία»εμβαπτίζονται εξ ολοκλήρου στην Ιστορία,με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Εφόσον τίθεται το ερώτημα, πιστεύω ότι δεν υπάρχει λογοτεχνία εκτός Ιστορίας. Ένα καλό διήγημα, ένα καλό ποίημα και,ασφαλώς, ένα καλό μυθιστόρημα στηρίζονται εξάπαντος σε μια παράδοση γλωσσική, άρα ιστορική. Την κουβαλούν, έστω και πιο έμμεσα. Οτιδήποτε άλλο είναι συχνά εγκεφαλικό κατασκεύασμα, καταδικασμένο σε μελλοντική αφάνεια.

Από τα βιβλία τα συναφή με τη σειρά της«Ιστορίας», που είχαν ή και έχουν σημαντική αναγνωστική προτίμηση, αναφέρω από μνήμης ορισμένα (κάποια από αυτά στη σειρά «Μαρτυρίες»):

Οντέτ Βαρόν-Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς: νέοι και νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση.

Δημήτρης Βλαντάς, Ημερολόγιο1947-1949.

Νάσια Γιακωβάκη, Ευρώπη μέσω Ελλάδας: μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση, 17^ος-18^οςαιώνας (μεταφράστηκε στα κινεζικά).

Ντιλέκ Γκιουβέν, Εθνικισμός,κοινωνικές μεταβολές και μειονότητες:τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας (6-7 Σεπτεμβρίου 1955).

Γ.Β.Δερτιλής, Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920.

Στράτος Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη:επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία1945-1974.

Στέλιος Κούλογλου, Μαρτυρίες για τον εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά.

Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή,1,2,3.

Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα: τα αιματηρά ίχνη της 117^ηςΜεραρχίας Καταδρομώνστη Σερβία και την Ελλάδα.

Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια των Στεφάν Κουρτουά-Νικολά Βερτ, Η μαύρη βίβλος του κομμουνισμού.

Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια των Γιώργου Αντωνίου- Νίκου Μαραντζίδη, Η εποχή της σύγχυσης. Η δεκαετία του ’40και η ιστοριογραφία.

Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια του Νίκου Μαραντζίδη, Οι άλλοι καπετάνιοι: εθνικιστές και αντικομμουνιστές καπετάνιοι.

Αλέξης Παπαχελάς,Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας: ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967.

Αλέξης Παπαχελάς-Τάσος Τέλλογλου, Φάκελος17 Νοέμβρη.

Χάιντς Ρίχτερ, Η επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα: από τη Βάρκιζα στον εμφύλιο πόλεμο, Φεβρουάριος1945-Αύγουστος 1946.

 

Η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε και ερμηνεύουμε το σύγχρονο κόσμο

 

Κωνσταντίνος Ι. Γκοβόστης (εκδ. “Γκοβόστη”):

 

Το ενδιαφέρον για τα ιστορικά βιβλία ήταν ήδη αυξημένο πριν από την οικονομική κρίση, αλλά πλέον, με τις αναζητήσεις του αναγνωστικού κοινού για τα αίτια και την προϊστορία της σημερινής πραγματικότητας ίσως και να μπορούμε να μιλήσουμε για εκδοτική άνοιξη. Εδώ και αρκετά χρόνια, άποψή μας είναι ότι η ανάγνωση ιστορικών βιβλίων είναι όχι μόνο πολλαπλά ωφέλιμη για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων αντιλήψεων, είτε σε πολιτικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο–έστω κι αν η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται όπως συχνά λέγεται– αλλά μπορεί να είναι και πιο συναρπαστική από την ανάγνωση της λογοτεχνίας.

Με αυτό το πνεύμα, όταν και η λογοτεχνία λειτουργεί στις παρυφές της Ιστορίας,γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα και ενδεχομένως πιο εμπορική. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην επιλεκτική και αλλοιωμένη παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων. Είναι σίγουρο ότι η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε και ερμηνεύουμε το σύγχρονο κόσμο.

Μεγάλη σημασία έχει –κι αυτό είναι πολιτική του Εκδοτικού μας Οίκου– η Ιστορία να μην παρουσιάζεται με ψυχρό και ακαδημαϊκό τρόπο, αλλά να είναι ένα ανάγνωσμα που,χωρίς να υστερεί σε εγκυρότητα, πληροφορεί και ταυτόχρονα έχει κάτι από τη μαγεία της λογοτεχνίας. Από τη σειρά των ιστορικών βιβλίων μας, μεγαλύτερη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό έχουν τα βιβλία για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτά που αφορούν την ελληνική ιστορία.

Από αυτά ξεχωρίζουν το D-Day-Η Απόβαση στη Νορμανδίακαι το ΣτάλινγκρανττουAntonyBeevor,Η Μάχη της Κρήτηςτου HeinzRichter,oΒ΄ Παγκόσμιος Πόλεμοςτου Ουίνστον Τσώρτσιλ, Η Δίκη των Εξ του Νίκου Τσάγκα, η Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου τουJ.Norwich,Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσίατου StevenRunciman.Ενδεικτικοί τίτλοι που μπορούν να μας δώσουν μια αναπάντεχη οπτική των σύγχρονων γεγονότων είναι καταρχάς τοΙράκ-Το ολίσθημα του Τσώρτσιλτου ChristopherCatherwood,μέσα απ’ το οποίο μπορεί κάποιος να μάθει πως η άγνοια ή ηθελημένη παράβλεψη των ιστορικών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει στην επανάληψη των ίδιων λαθών με καταστροφικές συνέπειες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Συμμαχίατου JonathanFenby,μέσα από την ανάγνωση της οποίας μπορεί κάποιος να γνωρίσει το πώς σχεδιάστηκε ο χάρτης του μεταπολεμικού κόσμου ερήμην των λαών.

Αναμφίβολα,όσο απαιτητική κι αν φαντάζει η ανάγνωση ιστορικών βιβλίων είναι οι απαιτήσεις των καιρών που επιτάσσουν και η ίδια η εποχή που απαιτεί από τον καθένα μας να οπλιστεί με τα κατάλληλα εφόδια έτσι ώστε να μπορεί ερμηνεύει ψύχραιμα τα όσα συμβαίνουν και να προβαίνει εν τέλει σε υπεύθυνες πολιτικές επιλογές κι όχι μόνον…

Αλλά και οι συγγραφείς, στην Ιστορία επιστρέφουν και την Ιστορική μνήμη υπηρετούν, χωρίς συνέχεια δεν υπάρχει καν τέχνη.

“Η Ιστορία ποτέ δεν πεθαίνει! Κι αυτό γιατί έχει τη δύναμη να ανασταίνεται. Και να μεταμορφώνεται” υποστηρίζουν οι συγγραφείς κι αυτό πράττουν. Εξάλλου“χωρίς ιστορική μνήμη κάθε λαός δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει τα ίδια ατομικά και συλλογικά λάθη που οδηγούν στην εκφύλιση και στον αφανισμό του”επιμένουν.

“Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις...” γι'αυτό δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε.

Για την Ιστορία μέσα στις ιστορίες, γράφουν ειδικά για το περιοδικό “Η Ιστορία Σήμερα” οι συγγραφείς:

Άρης Μαραγκόπουλος (“Το χαστουκόδεντρο”και εκδότης του εκδοτικού οίκου “Τόπος”),Λεία Βιτάλη (“Ιερή παγίδα”), Βαγγέλης Ραπτόπουλος (“Η πιο κρυφή πληγή”), Πέρσα Κουμούτση (“Χάρτινες ζωές”), Λίτσα Ψαραύτη (“Οι δραπέτες του Καστρόπυργου)και ο ποιητής και ψυχίατρος Μανώλης Πρατικάκης (“Κιβωτός”).

 

Τι άλλο είναι η μνήμη από μια φαντασμαγορική αιωνιότητα;

Μανώλης Πρατικάκης, Ποιητής, Ψυχίατρος.

 

“Χωρίς ιστορική μνήμη κάθε λαός δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει τα ίδια ατομικά και συλλογικά λάθη που οδηγούν στην εκφύλιση και στον αφανισμό του. Τι άλλο είναι η μνήμη από μια φαντασμαγορική αιωνιότητα, από μια απέραντη τοιχογραφία απ' όπου μπορεί να ξαναδείς πάλι και πάλι τις ζωές των ανθρώπων και το πεπρωμένο τους”.

Θα πει με αφορμή την ποιητική “Κιβωτό”(εκδ. Gutenberg)

 

Η Ιστορία ξανά...

 

Λεία Βιτάλη

 

Η Ιστορία ποτέ δεν πεθαίνει! Κι αυτό γιατί έχει τη δύναμη να ανασταίνεται. Και να μεταμορφώνεται. Και να επαναπροσδιορίζεται.Αυτό είναι που την κάνει ενδιαφέρουσα όλο και περισσότερο στα μάτια μας. Σε περιόδους όπως η δική μας ρευστές και κρίσιμες η ιστορία βρίσκεται στο επίκεντρο. Οι άνθρωποι γυρίζουν σ’αυτήν για δυο εντελώς αντίθετους λόγους:Άλλοι για να ξαναβρούν τους χαμένους ήρωες πιστεύοντας ότι θα πατήσουν σε στέρεο έδαφος. Και άλλοι –όσοι έχουν ακόμη τη μανία να σκέπτονται- για να την αποδομήσουν. Και να την επαναπροσδιορίσουν.Καινούρια στοιχεία έρχονται στο φως που καταρρίπτουν τα στερεότυπα και τις νοσταλγικές μνήμες.

Οι ιστορικοί ανασηκώνουν το πέπλο μυστηρίου που τη σκεπάζει και βγάζουν στο φως το παρασκήνιο. Το προβάλλουν στη σημερινή εποχή και ανακαλύπτουμε όλοι με δέος ότι ναι, πράγματι η ιστορία επαναλαμβάνεται.Μόνο που τώρα πλέον γνωρίζουμε την αιτία. Που δεν είναι άλλη από τη φύση του ανθρώπου. Που παλεύει ακατάπαυστα να γίνει ο ίδιος θεός.

Σαν συγγραφέας βρίσκω στην ιστορία τα στοιχεία εκείνα που δίνουν βάθος και ζωντάνια στις ιστορίες μου. Συμπληρώνω τα κενά της ιστορίας με τη φαντασία μου–συγγραφική αδεία-. Θεωρώ όμως ότι η φαντασία εκφράζει πολύ πιο αληθινά την πραγματικότητα γιατί προηγείται πάντοτε της έρευνας. Μιλώντας για την ιστορία πάντοτε μιλάμε για το σήμερα. Μέχρι στιγμής έχουμε κατορθώσει να την κατανοήσουμε. Το ζητούμενο στο μέλλον είναι να κατορθώσουμε –εφόσον πλέον ξέρουμε- και να αποφύγουμε τις κακοτοπιές της.

(Τελευταίο βιβλίο της το ιστορικό μυθιστόρημα“Ιερή παγίδα”)

Η λογοτεχνία συνέδεε και πάντα θα συνδέει την καθημερινότητα με την ίδια την Ιστορία

 

Πέρσα Κουμούτση, συγγραφέας, μεταφράστρια του Ναγκίμ Μαχφούζ

 

Είναι κοινός τόπος ότι η λογοτεχνία ανέκαθεν καθρέφτιζε την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία γράφεται. Δεν νοείται τέχνη που να αποστασιοποιείται από τα προβλήματα τα οποία απασχολούν το σύνολο των ανθρώπων σε μια δεδομένη κεφαλαιώδη στιγμή. Η ίδια η Ιστορία μας απέδειξε ότι κάθε φορά που η πολιτική και κοινωνική κατάσταση μετασχηματίζεται, συνοδεύεται και από ένα νέο λογοτεχνικό ρεύμα. Λόγω καταγωγής, και επαγγελματικής ενασχόλησης,θα αναφερθώ στο παράδειγμα της Αιγύπτου όπου η κοσμοϊστορικές αλλαγές που προκλήθηκαν τον τελευταίο καιρό είχαν άμεση και ουσιαστική επίδραση στη θεματολογία, ειδικά της πεζογραφίας της. Αλλά και στα βιβλία του πατριάρχη της Αραβικής λογοτεχνίας, Ναγκίμπ Μαχφούζ, τα γεγονότα που σημάδεψαν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου από τις αρχές του αιώνα, τα ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που βασάνισαν το λαό της Αιγύπτου, αποτελούν το βασικό πρόσωπο ή και ίσως μάλιστα τον πρωταγωνιστή σε πολλές από τις ιστορίες του. Σε κάποιες αναδύεται η εικόνα μιας ολόκληρης εποχής που σημάδεψε, όχι μόνο την ιστορία της Αιγύπτου αλλά και την παγκόσμια ιστορία.Άλλωστε οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες ανέκαθεν αποτελούσαν κύρια πηγή έμπνευσης πολλών συγγραφέων, αφού παίζουν καταλυτικό ρόλο στις επιλογές και στις ζωές των ανθρώπων. Στη σημερινή Ελλάδα, η απαξίωση των αξιών, της ίδιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με την όλο και αυξανόμενη ανεργία, η κοινωνική αδικία, η έλλειψη αξιοκρατίας και άλλα φαινόμενα διαμορφώνουν επίσης ένα νέο τοπίο το οποίο καθορίζει νέες συντεταγμένες και επιβάλλει νέες τάσεις σε ότι αφορά την λογοτεχνία και την επιλογή των θεμάτων ή των ιστοριών που πραγματεύεται.Η λογοτεχνία συνέδεε και πάντα θα συνδέει την καθημερινότητα με την ίδια την Ιστορία.

 

Η Ιστορία είναι ένα μυθιστόρημα

 

Άρης Μαραγκόπουλος

 

Η Ιστορία είναι ένα απέραντο μυθιστόρημα-ποταμόςόπου κάθε εποχή δημιουργεί τις δικές της προσχώσεις. Η Ιστορία δεν είναι μία.Υπάρχουν τόσες ιστορίες όσες και οι εμμονές των ανθρώπων που την καταγράφουν,όσες και οι λαοί που ενδιαφέρονται λιγότερο ή περισσότερο να την σφραγίσουν ως τίτλο ιδιοκτησίας ή, ακόμα χυδαιότερα,ως τίτλο «επαγγελματικής» ανάδειξης.Η Ιστορία δεν έχει ένα χρώμα. Έχει τόσα χρώματα όσα και το φως του ουρανού –ακόμα και όταν κάποιοι εμμένουν σε ένα μόνο αποκρύβοντας επιμελώς τα άλλα.

Η Ιστορία είναι ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα όπου η σύγκρουση των απόψεων, των εμμονών,των αγκυλώσεων, των ιδεολογιών, των μυθολογιών συχνά είναι εξίσου αιματηρή και οδυνηρή όσο και στην πραγματικότητα.Η Ιστορία εμπεριέχει στις ατέλειωτες αφηγήσεις της, χαρακτήρες και φωνές και πρόσωπα που, κατά περίπτωση, επουλώνουν πληγές ή ανοίγουν τεράστια τραύματα. Η Ιστορία ωστόσο, απομιμείται την πραγματικότητα,δεν είναι η πραγματικότητα–και ως προς αυτό η καταγραφή της (επομένως και η ανάγνωσή της) υπακούει σε κανόνες παρόμοιoυς με εκείνους ενός μυθιστορήματος.

Γι'αυτό και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στην ενασχόληση με την Ιστορία είναι η ανακάλυψη των ρευστών εκείνων συνόρων όπου το Πραγματικό δείχνει να γειτνιάζει επικίνδυνα με το Μυθολογικό. Η εξερεύνηση των περιοχών όπου η Μυθολογία μεταμφιέζεται τεχνηέντως σε πραγματικότητα, μέσα από μια ομίχλη ψευδεπίγραφων γεγονότων,είναι εξίσου συναρπαστική για τον συγγραφέα της Ιστορίας όσο και για τον συγγραφέα της λογοτεχνίας.

Εξαιτίας όμως αυτής της υπαρκτής συνθήκης, είτε γράφει (ή διαβάζει) κανείς ένα ιστορικό κείμενο ντυμένο τον «επίσημο» μανδύα της Ιστορίας, είτε γράφει (ή διαβάζει)ένα μυθιστόρημα που «αναπλάθει» την Ιστορία, δεν καταφέρνει τίποτε αν στέκεται απέναντί της ως άβουλος θεατής.Η γραφή και η ανάγνωση της Ιστορίας, η γραφή και η ανάγνωση ενός «ιστορικού»μυθιστορήματος, απαιτούν τελικά ορισμένοπολιτικό κριτήριο.Ο αναγνώστης, ο συγγραφέας, ο ιστορικός,που δεν έχει τεκμηριωμένη άποψηγια τα βασικά ζητήματα της κοινωνικής ζωής,είναι εύκολο να υποκύψει στην οποιαδήποτε ιστορική φενάκη και να καταστεί έρμαιο των περιστάσεων (ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης), μηρυκάζοντας στη θέση του όποιου ιστορικού συμβάντος μυθολογίες που είναι απροετοίμαστος να κρίνει σε ποιο βαθμό τον αφορούν, τον επηρεάζουν, τον εξαπατούν…

(“Το χαστουκόδεντρο”, εκδ. Τόπος)

 

Σαν άλλοι λωτοφάγοι, την είχαμε ξεχάσει τα χρόνια της πλασματικής ευδαιμονίας

 

Βαγγέλης Ραπτόπουλος

 

Η Ιστορία εισβάλλει ποικιλοτρόπως στις ιστορίες που αφηγείται η λογοτεχνία. Σαν άλλοι λωτοφάγοι, την είχαμε ξεχάσει τα χρόνια της πλασματικής ευδαιμονίας, όταν η Δύση βίωνε την αυταπάτη του «τέλους της Ιστορίας», όπως το έθετε ο Φουκουγιάμα.Σήμερα, όμως, που η οικονομική κρίση επαναφέρει την πολιτική στο προσκήνιο,μαζί της αναδύεται και η ιστορική παράμετρος.

Αναφέρομαι στο πώς εισβάλλει η Ιστορία στις ιστορίες που εκτυλίσσονται στο σήμερα. Και δεν λογαριάζω την πρόσφατη άνθιση του ιστορικού μυθιστορήματος. Τα ιστορικά αφηγήματα είναι παραλογοτεχνία, επειδή ψεύδονται χρησιμοποιώντας κώδικες του παρόντος για να ζωντανέψουν το παρελθόν.Η Ιστορία δεν είναι η βολική διαφυγή στο παρελθόν, αλλά το παρόν σε οργανική σχέση με το παρελθόν (και το μέλλον).

Ακόμα κι αν φαινομενικά απουσιάζει από μια ιστορία η Ιστορία, όπως κάνει φέρ’ ειπείν συχνά στη λογοτεχνία του φανταστικού, είναι αδύνατον ο συγγραφέας να την εξαλείψει:φαίνεται πίσω από τις γραμμές. Επίσης,είτε προσπαθήσεις να διαφύγεις στο παρελθόν είτε στο μέλλον, στο βάθος θα αναφέρεσαι πάντα στην εποχή σου. Θέλοντας και μη, είσαι σε θέση να μιλήσεις μόνο για όσα περιλαμβάνει ο βιολογικός κύκλος σου.

Ιστορία είναι η Μικρασιατική Καταστροφή ή η γερμανική Κατοχή ως γεγονότα, και όχι οι μεροληπτικές και εφήμερες ερμηνείες τους. Να, πού αλλού χωλαίνουν ειδικά τα επικαιρικά ιστορικά μυθιστορήματα,δηλαδή όσα βασίζονται σε νέες ιστοριογραφικές απόψεις και κάποτε προκαλούν θόρυβο εξαιτίας τους.Αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν και την τύχη τους, και μοιραία θα ξεπεραστούν κι αυτά από τις νεότερες θεωρίες.

Το πρόσφατο μυθιστόρημά μου, «Η πιο κρυφή πληγή»(εκδ. Ίκαρος), δεν είναι ιστορικό. Αφετηρία μου στάθηκαν οι αιματοβαμμένες ιστορίες που άκουγα μικρός για τα Δεκεμβριανά του ’44 και με ώθησαν να συγκεντρώνω έκτοτε τη σχετική βιβλιογραφία. Η ιστορία που αφηγούμαι είναι σύγχρονη και την εμπνεύστηκα το 2011 ανάμεσα στους Αγανακτισμένους στο Σύνταγμα. Ζωντανεύει έναν παθιασμένο έρωτα που κρατάει από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα και, μέσω του παλαιού, μιλάει για έναν πιθανό νέο εμφύλιο.

Η λογοτεχνία που σέβεται τον εαυτό της υπερβαίνει την Ιστορία. «Ο καπετάν Μιχάλης» του Καζαντζάκη μάς μαθαίνει για την Τουρκοκρατία όσα εκατοντάδες ιστορικά εγχειρίδια μαζί. Το ίδιο κάνουν τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη για τους ελληνιστικούς χρόνους. «Το κιβώτιο»του Άρη Αλεξάνδρου, πάλι, συνοψίζει το ακραία μηδενιστικό περιεχόμενο κάθε εμφύλιας σύρραξης σ’ αυτόν τον κόσμο.

Η λογοτεχνία αποκαλύπτει κρυφές όψεις της πραγματικότητας που η ιστοριογραφία είναι ανίκανη να διακρίνει, επειδή ακριβώς η πρώτη επικεντρώνεται σε ατομικές περιπτώσεις,ενώ η δεύτερη γενικεύει εξ ονόματος συλλογικοτήτων. Κάτι παραπάνω ξέρουμε επ’ αυτού εμείς εδώ στην Ελλάδα, που είμαστε καταπλακωμένοι από βουνά Ιστορίας.

(“Η πιο βαθιά πληγή” εκδ. Ίκαρος)

 

Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις...

 

Λίτσα Ψαραύτη

 

Μια από τις πιο σημαντικές πηγές έμπνευσής μου είναι ο τόπος που γεννήθηκα και τα γεγονότα που σφράγισαν τη ζωή μου. Στα παιδικά και στα εφηβικά μου χρόνια έζησα την ιταλική και τη γερμανική κατοχή, τη φυγή στα προσφυγικά στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής και αργότερα ένα εμφύλιο πόλεμο.

Ξεκινώντας το συγγραφικό μου έργο ήταν φυσικό να ζωντανέψω στα βιβλία μου εποχές από την πλούσια ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας μου, της Σάμου. Προσπάθησα να είμαι ειλικρινής και αντικειμενική,αναγνωρίζοντας τα σφάλματα και τις αδυναμίες όχι μόνο εκείνων που κυβερνούσαν,αλλά και του λαού, χωρίς να αποσιωπώ ή να παραποιώ τα ιστορικά γεγονότα εξυπηρετώντας κάποια ιδεολογία.

Δύσκολο είδος το ιστορικό μυθιστόρημα. Το παρελθόν ενός τόπου είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το παρόν και χτίζεται το μέλλον. Μεταφέρει μνήμες,συναισθήματα, πλάθει συνειδήσεις,δημιουργεί την εθνική ωριμότητα και τον αναγκαίο γόνιμο προβληματισμό.

Στην εποχή μας χρειάζεται γενναιότητα πέρα από το ταλέντο για να γράψει ιστορικό μυθιστόρημα ένας συγγραφέας. Και είναι η γενναιότητα που του επιτρέπει σε καιρούς χαλεπούς να διατηρεί εντός του το φέγγος της ελπίδας και την πίστη στο μέλλον.

Όταν καταπιάστηκα με την ιστορία της Σάμου έπρεπε να επιλέξω από την ιστορία 2.500χρόνων της Σάμου σημαντικά γεγονότα και να χρησιμοποιήσω ένα εντελώς πρωτότυπο συνεκτικό κρίκο ανάμεσα στις τέσσερις ιστορίες και να αποδείξω ότι η ελληνική ιστορία, από τη μυθολογία ως τις μέρες μας είναι συνεχής, αδιάσπαστη και ακατάλυτη.

Εκτός από την πρωτοπρόσωπη γραφή χρησιμοποίησα και τον εγκιβωτισμό, δηλ. στη βασική ιστορία η κύρια αφήγηση διανθίζεται,εμπλουτίζεται και συμπληρώνεται από δευτερεύουσες ιστορίες που παρεμβάλλονται στην εξέλιξη της αρχικής. Οι δυο αυτές αφηγήσεις-ιστορίες συνδέονται φυσικά μεταξύ τους, έχουν π.χ. το ίδιο θέμα και τους ίδιους ήρωες.

Χρησιμοποίησα επίσης την πολλαπλή αφήγηση, δηλ. όταν το ίδιο γεγονός επανέρχεται στην αφήγηση με την προοπτική διαφορετικών προσώπων.

Κλείνοντας ας θυμηθούμε τί ήταν γραμμένο σε ένα τοίχο στο στρατόπεδο του Νταχάου: «Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις».

(η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη έχει γράψει ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά, “Οι δραπέτες του Καστρόπυργου” εκδ. Πατάκη το τελευταίο της, βραβεύτηκε πρόσφατα για το σύνολο του έργου της από την“Ακαδημία Αθηνών”)