Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του έθνους “Η Ιστορία Σήμερα” (Σα 19 Ιανουαρίου 2013)
Η εκδοτική άνοιξη του Ιστορικού βιβλίου και της Ιστορίας μέσα στις ιστορίες
Πριν από τέσσερα χρόνια το “Βιβλίο και Ιστορία” ήταν απλώς θεματική έκθεση του ΕΚΕΒΙ, στην 6η Διεθνή έκθεση βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Οι υπό έκθεση τίτλοι ήταν 1700 από 90 εκδοτικούς οίκους και πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει στο μεταξύ.Η Ιστορία, πρώτα απ' όλα που κάνει πια στη ζωή μας την βαριά και καθοριστική της παρουσία. Η καθημερινότητά μας που ως ομιχλώδες αίνιγμα αναζητά σε ό,τι έχει ήδη συμβεί την λύση. Η σαφής πεποίθηση πως η γνώση και η επίγνωση είναι σωτήριες.Η εκδοτική θέση όσον αφορά τα βιβλία και η συγγραφική στροφή και προτίμηση.
Κατά συνέπεια, και παρά την έρευνα που διεξήγαν τα Publicότι“πιο ευτυχισμένοι είναι οι Έλληνες που διαβάζουν βιβλία”, ο τζίρος όσον αφορά τα βιβλία άλλα αποκαλύπτει. Το μόνο σίγουρο είναι η εκδοτική άνοιξη όσον αφορά την Ιστορία, με κάθε μορφή και σε κάθε εκδοχή της: Μελέτες, δοκίμια,χρονικό, μαρτυρίες, αλλά και μια στροφή της ελληνικής λογοτεχνία και της παγκόσμιας προς της Ιστορία, γενικότερα,εφόσον κατά γενική ομολογία στην ιστορία των ανθρώπων όλα είναι αλυσίδα. Αλλά για αυτή την καινούργια εκδοτική θέση και τάση, ο λόγος στους ίδιους τους εκδότες και φυσικά στους συγγραφείς.
“Ο Λαμαρτίνος είχε πει πως η ιστορία μάς διδάσκει τα πάντα, ακόμα και το μέλλον,και ο Αριστοτέλης πως για να καταλάβεις κάτι, πρέπει να παρατηρήσεις το αρχικό του στάδιο και την εξέλιξή του”,διαπιστώνουν οι ίδιοι οι εκδότες,αναγνωρίζοντας ότι “η Ιστορία είναι η καθημερινότητά μας, οι πράξεις μας, η συμπεριφορά μας” τελικά. Το ζητούμενο είναι “αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές”. Αναγνωρίζοντας το ότι “η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε το σύγχρονο κόσμο”, κάνουν λόγο οι εκδότες:
Γιώτα Λιβάνη (εκδ. “Α.Α.Λιβάνη”), Θάνος Ψυχογιός(εκδ. “Ψυχογιός”), Νώντας Παπαγεωργίου(εκδ. “Μεταίχμιο”), Άννα Πατάκη (εκδ.“Πατάκη”), Εύα Καραιτίδη (εκδ. “Εστία”),Αλέξανδρος Καλέντης (εκδ. “Καλέντη”),Κωνσταντίνος Γκοβόστης (εκδ. “Γκοβόστη”και Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης (εκδ.“Ιωλκός”).
Όλα είναι μια αλυσίδα και δεν υπάρχει σπασμένος κρίκος
Η Γιώτα Λιβάνη (εκδ. Α.Α.Λιβάνη)
“Ο Λαμαρτίνος είχε πει πως η ιστορία μάς διδάσκει τα πάντα, ακόμα κι το μέλλον,και ο Αριστοτέλης πως για να καταλάβεις κάτι, πρέπει να παρατηρήσει το αρχικό του στάδιο και την εξέλιξή του. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο με τη γνώση της ιστορίας. Για να κατανοήσουμε τους καιρούς μας αλλά και αυτούς που έρχονται,τι τι σχεδιάζεται δηλαδή για το μέλλον της νέας γενιάς, θα πρέπει να είμαστε γνώστες του παρελθόντος. Όλα είναι μια αλυσίδα, και δεν υπάρχει σπασμένος κρίκος. Μόνο όποιος γνωρίζει παγκόσμια ιστορία και γεωπολιτική μπορεί να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους έχουμε βρεθεί σήμερα σε αυτή τη δυσχερή θέση, γιατί οδηγήθηκαν εδώ τα πράγματα.Είναι ένα παιχνίδι βασικό, το οποίο ανασχεδιάζεται κάθε φορά, θα μπορούσαμε ίσως να πούμε “εκμοντερνίζεται”, η βάση του όμως είναι η ίδια. Το κοινό τα γνωρίζει όλα αυτά και διψά να μάθει ακόμα περισσότερα. Αυτός είναι ο κύριος λόγος της άνθησης του ιστορικού βιβλίου.Η επίτευξη της μάθησης γίνεται είτε απευθείας μέσα από τα ιστορικά έργα-δοκίμια, μελέτες, είτε μέσα από τη λογοτεχνία, και σε αυτή την περίπτωση προσφέρεται μαζί με τη γνώση και ψυχαγωγία.
Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι ο κόσμος θέλει να μάθει, να μορφωθεί. Γνωρίζει ότι μόνο έτσι μπορεί να αντιδράσει, να προβλέψει και να κατακτήσει δικαιώματά του”.
Η λογοτεχνία είναι οι ιστορίες για την Ιστορία
Θάνος Ψυχογιός (εκδ. “Ψυχογιός”)
“Πιστεύω ότι η σχέση ανάμεσα σε Λογοτεχνία (όχι μόνο με τη μορφή ιστορικού μυθιστορήματος)και Ιστορία μετρά την ίδια τη σχέση, την κίνηση της Λογοτεχνίας προς την πραγματική ζωή. Αν σκεφτούμε ότι Ιστορία είναι τα τραγικά συμβάντα που έχουν σφραγίσει τις εποχές της ανθρωπότητας, τότε η Λογοτεχνία είναι οι ιστορίες γι' αυτά τα συμβάντα.
Έτσι,από μια άποψη, η Λογοτεχνία είναι οι ιστορίες για την Ιστορία- και της Ιστορίας. Προσωπικά, αυτό μου φαίνεται ιδιαιτέρως συναρπαστικό και δεν είναι τυχαίο που ο κατάλογος των Εκδόσεων Ψυχογιός βρίθει μυθιστορημάτων που συνδιαλέγονται ποικιλοτρόπως με την Ιστορία. Εκτός από τα “καθαρόαιμα”ιστορικά μας μυθιστορήματα (με μείζονα ονόματα όπως του Σινουέ, του Κόρνγουελ,του Μανφρέντι κ.α) υπάρχουν σπουδαίες στιγμές της παγκόσμιας λογοτεχνίας στις οποίες η συνομιλία Λογοτεχνίας και Ιστορίας λαμβάνει διαστάσεις άκρως γοητευτικής σύνθεσης, σε μια ωραία επαναπροσέγγιση και επανεξέταση των πάντων. Ενδεικτικά αναφέρω την “Περίπτωση Φίνκλερ” ή το “Ο Παπαγάλος και ο Ολιβιέ στην Αμερική” ενώ έχω κατά νου τις περιπλανήσεις του Μουρακάμι στην ιαπωνική και την παγκόσμια Ιστορία, τα κατασκοπευτικά βιβλία του Ρόμπερτ Χάρις, την αστυνομική τριλογία του Λέιφ Πέρσον γύρω από τη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε. Τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος και, βέβαια, δεν περιορίοζνται στην ξένη λογοτεχνική παραγωγή. 'Ελληνες συγγραφείς μας έχουν αναμετρηθεί συχνά με κορυφαία θέματα της πρόσφατης ελληνικής, κυρίως,Ιστορίας και η ανταπόκριση που βρίσκουν από τους αναγνώστες είναι αξιοσημείωτη.
Σκέφτομαι ότι αυτό το λογοτεχνικό πλησίασμα της Ιστορίας την εξανθρωπίζει, της δίνει πρόσωπο, όνομα. Θα μπορούσα να πω ότι η Λογοτεχνία μετατρέπει την Ιστορία σε ιστορίες για να μας επιτρέψει να την ζήσουμε έτσι όπως πραγματικά είναι- όχι ως στατιστικές, ημερομηνίες κλπ. Πρόκειται για ζωντάνεμα του παρελθόντος, ο χαμένος χρόνος που κερδίζεται ξανά και ξανά. Σε αυτή τη συνθήκη εντοπίζω και την αιτία για τη διαχρονικά ευνοική υποδοχή τέτοιων βιβλίων από το αναγνωστικό κοινό και είμαι βέβαιος ότι τέτοια κείμενα και θα γράφονται και θα εκδίδονται διαρκώς.
Εξάλλου,ας μην ξεχνάμε τον Joyceκαι την περίφημη αποστροφή στον Οδυσσέα του- “Η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο προσπαθώ να ξυπνήσω”. Πιστεύω,λοιπόν, ότι η Λογοτεχνία είναι, ίσως, η μόνη μας ελπίδα να ξυπνήσουμε και να βάλουμε τέλος στον εφιάλτη των τραγικών συμβάντων που με τόσους τρόπους (βλέπε και οικονομική κρίση) τραυματίζει καθημερινά την ύπαρξή μας.
Η Ιστορία είναι η καθημερινότητά μας.
Νώντας Παπαγεωργίου (εκδ. “Μεταίχμιο”)
Παρότι οι ρίζες του ιστορικού μυθιστορήματος
ξεκινούν στα τέλη του 18ουαιώνα στην Αγγλία και είναι γνωστό πως
κλασικοί συγγραφείς παγκόσμιου βεληνεκούς φλέρταραν με το είδος, όπως ο Ουγκώ
και ο Ντίκενς, και φυσικά ο Τολστόι με το αριστούργημά του Πόλεμος και
Ειρήνη,στα τέλη του 20ού αιώνα συγγραφείς όπως ο Ουμπέρτο Έκο και αργότερα
ο Νταν Μπράουν έδωσαν νέα ώθηση στο είδος κάνοντας τα βιβλία τους παγκόσμια
μπεστ σέλερ και δημιουργώντας μια στροφή προς το ιστορικό μυθιστόρημα.
Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι από τις πιο δύσκολες
μορφές της λογοτεχνίας, καθώς ο συγγραφέας του πρέπει να συνδυάσεις
αριστοτεχνικά την ιστορική επάρκεια και ακρίβεια με την πετυχημένη μυθοπλασία
και την άριστη τεχνική στη γλώσσα και στη διαμόρφωση πειστικών ηρώων και
χαρακτήρων. Το είδος στη χώρα μας υπηρέτησαν επάξια αρκετοί ιστορικοί
μυθιστοριογράφοι, όπως ο Τάσος Αθανασιάδης, ο Άγγελος Βλάχος, ο Ηλίας Βενέζης,
Άγγελος Τερζάκης, αλλά και οι νεότεροι Ρέα Γαλανάκη, Μάρω Δούκα, Αθηνά Κακούρη,
Νίκος Θέμελης κ.ά.
Μεγάλη επιτυχία γνώρισαν από τις εκδόσεις μας τα
ιστορικά μυθιστορήματα του Γιάννη Καλπούζου Ιμαρέτ,Στη σκιά του ρολογιού(2008),
μια πλατιά τοιχογραφία της τουρκοκρατούμενης Άρτας του δεύτερου μισού του 19ουαιώνα,
το οποίο απέσπασε το Βραβείο Αναγνωστών 2009, και το Άγιοι και δαίμονες(2011),
στο οποίο μυθοπλασία και πραγματικότητα πλέκονται στο υφαντό της
Κωνσταντινούπολης,από το 1808 έως το 1831. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και το
μυθιστόρημα της Σοφίας Ηλιάδου,Καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής
Μακεδονίας, με τίτλο Ζαφειρένια μάτια,το οποίο αποτυπώνει τη
διαδρομή μιας οικογένειας Ποντίων από τον 19ο ως την αυγή του 21ου αιώνα που
ξετυλίγεται παράλληλα με την πορεία του ποντιακού Ελληνισμού, από τον βίαιο
ξεριζωμό ως τη μετεγκατάσταση και τη ζωή στις νέες πατρίδες.
Πέρα από την αναγνωστική απόλαυση, το ιστορικό
μυθιστόρημα προβληματίζει τον αναγνώστη για ιστορικά γεγονότα, τα οποία ακόμα και στην εποχή του ενδεχομένως να τον επηρεάζουν, και
κρίνοντας τις πράξεις των ηρώων της εποχής, αποφασίζει και τη συμπεριφορά που
θα διαμορφώσει στο μέλλον σε ανάλογες καταστάσεις.
Η Ιστορία δεν κλείνεται στα
χρονοντούλαπα και δεν διδάσκεται μόνο στις τάξεις και στα αμφιθέατρα. Η Ιστορία
είναι η καθημερινότητά μας, οι πράξεις μας, η συμπεριφορά μας. Είναι
λογοτεχνία,γνώση, πολιτική συνείδηση και πάνω απ’όλα παιδεία. Είναι τελικά
πολλές ιστορίες.
Εκτός από τα ιστορικά επιστημονικά μας
βιβλία,γραμμένα από τους πιο έγκυρους ιστορικούς μελετητές που χρησιμοποιούνται
ως πανεπιστημιακά συγγράμματα, δίνουμε βαρύτητα και σε ιστορικές μελέτες, καθώς
και σε χρονικά και μαρτυρίες που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Ο
καταξιωμένος ολλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας Χέιρτ Μακέγραψε πριν
από μερικά χρόνια το βιβλίοΣτην Ευρώπη, Ταξίδια στον 21οαιώνα,ένα
συναρπαστικό αφήγημα στο οποίο με μοναδική οξυδέρκεια και ακρίβεια συνθέτει το
πορτρέτο της Ευρώπης μέσα από το πνεύμα των τόπων και τα ίχνη που άφησε η
ιστορία πάνω τους.Τα βιβλία του Πολωνού Ρίσαρντ Καπισίνσκιμας βοηθούν να
κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο μας. Ο δημοσιογράφος και ερευνητής Βασίλης
Τζανακάρηςμε την τριλογία της Μικρασίας συνθέτει το έπος της Μικρασιατικής
Καταστροφής και των συνεπειών της, καθώς και τι επακολούθησε στα βιβλία Δακρυσμένη
Μικρασία(Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Χρονικού),Στο όνομα της
προσφυγιάς, Εις θάνατον! Η δίκη και η εκτέλεση των έξι μέσα από τα
πρακτικά, τα παραλειπόμενα και τα «ψιλά» των εφημερίδων.
Τέλος,έπειτα από χρόνια απουσίας κυκλοφόρησε πριν
από λίγες μέρες το πολύ πετυχημένο και εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της Ελένης
Γλύκατζη-ΑρβελέρΓιατί το Βυζάντιο,μια επιστημονικά τεκμηριωμένη
έκδοση για όλους τους αναγνώστες, πάντα επίκαιρη,από μια από τις πλέον
εξέχουσες πανεπιστημιακές προσωπικότητες με ιδιαίτερα σημαντική εργογραφία που
παραμένει σημείο αναφοράς των μελετητών.
Η Ιστορία είναι παντού
Άννα Πατάκη (εκδ. “Πατάκη”)
“Το ιστορικό βιβλίο είναι μια ούτως ή άλλως μεγάλη κατηγορία στην αγορά του βιβλίου.Είτε ως ιστοριογραφία, είτε ως λογοτεχνικό είδος, είτε με τη μορφή βιογραφιών,μελετών διεπιστημονικών και άλλων, η Ιστορία είναι παντού. Αυτό που μπορούμε να πούμε ότι έχουμε σήμερα ως “νέο”στοιχείο είναι αφενός ότι το αναγνωστικό κοινό, όλοι εμείς, καθώς η κοινωνία δοκιμάζεται μέσα από την ανατροπή όλων αυτών που θεωρούσαμε δεδομένα, νιώθουμε ότι ζούμε “ιστορικές στιγμές”, με όλο το βάρος της έκφρασης αλλά χωρίς καμιά δόξα, και στρεφόμαστε στην Ιστορία με την ελπίδα ότι θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αυτό που μας συμβαίνει και να προβλέψουμε αυτό που μας περιμένει.Και αφετέρου, η ίδια αυτή κατάσταση προκαλεί επιτακτικά και τη δημιουργία λόγου για τα πράγματα, που αναγκαστικά είναι πρωτίστως και ιστορικός λόγος”.
Το ζητούμενο είναι πώς μπορεί αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές.
Αλέξανδρος Καλέντης (εκδ. “Καλέντη”)
Η διάκριση του ιστορικού μυθιστορήματος ως λογοτεχνικό είδος συνίσταται στην πλήρη αρμονία μεταξύ ιστορικού και λογοτεχνικού ταλέντου. Προαπαιτούμενο για το εν λόγω ανάγνωσμα είναι η διαρκώς παρούσα και έντεχνη σύνθεση του ρεαλιστικού με το φαντασιακό στοιχείο,όπως και η μελέτη που οδηγεί στην επαρκή γνώση εκ μέρους του συγγραφέα του ιστορικού γίγνεσθαι το οποίο επιλέγει να αναδιηγηθεί. Η άποψη που κατηγοριοποιεί τους αναγνώστες ιστορικών μυθιστορημάτων στους «απαιτητικούς» έχει χροιά περιοριστική και ενδεχομένως αδικεί το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Φυσικά ανήκει στο είδος βιβλίων με ιδιαίτερες απαιτήσεις – απαιτεί άριστη συγγραφική διαχείριση της ιστορικής πραγματικότητας και μια φροντισμένη εκδοτική μεταχείριση.Αναμφίβολα το κοινό αυτού του λογοτεχνικού είδους είναι πολύτιμο γιατί είναι αξιοποιήσιμο: είναι πιστό και διαθέτει ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αυτό, άλλωστε,αποδεικνύουν οι συνεχείς επανεκδόσεις των βιβλίων του σημαντικού Φιλανδού συγγραφέα Μίκα Βάλταρι, «Ιωάννης Άγγελος», «Σινουχέ ο Αιγύπτιος» και «Ο Ετρούσκος». Η μυθοπλασία η οποία διατρέχει το Βυζάντιο, την αρχαιότητα και την προ-ρωμαϊκή εποχή κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών μας, επιπλέον μια πρόσφατη επιβεβαίωση αυτού ήταν η επιτυχία του βιβλίου του Μετίν Αρντιτί«Το Τουρκάκι», μια εκπληκτική τοιχογραφία της Αναγέννησης. Αν, λοιπόν, το συμπέρασμα είναι ότι η Ιστορία διδάσκει καιτέρπει, ο προβληματισμός και το ζητούμενο είναι πώς μπορεί αυτή η γοητευτική αναδιήγησή της να συνδεθεί με τις νεότερες γενιές.
Γνωρίζοντας το παρελθόν, είσαι σε θέση να αντιληφθείς καλύτερα το παρόν και να αποφασίσεις καλύτερα για το μέλλον
Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης (εκδόσεις “Ιωλκός”)
Τα βιβλία Ιστορίας διανύουν μια ανθηρή εκδοτική περίοδο. Οι επιτυχημένες προτάσεις των εκδοτών, η δίψα των αναγνωστών και η παρουσίαση νέων πτυχών της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας οδηγούν σε μια αύξηση τόσο των εκδόσεων όσο και των πωλήσεων.
Η ακροβασία μεταξύ μύθου και ιστορίας ανέκαθεν γοήτευε τους αναγνώστες.Αρκετοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς καθιερώθηκαν μέσω των ιστορικών πεζογραφημάτων. Ένα λογοτεχνικό είδος που άρεσε, αρέσει και θ' αρέσει...
Γνωρίζοντας το παρελθόν, είσαι σε θέση να αντιληφθείς καλύτερα το παρόν και να αποφασίσεις καλύτερα για το μέλλον. Τα ιστορικά στοιχεία και δεδομένα είναι πάρα πολλά και χρειάζεται σωστή προσέγγιση αυτών. Η γνώση της Ιστορίας χωρίς μεροληψία– κατά την ταπεινή άποψή μου- είναι πολύτιμη βοηθός για τη σωστότερη προσέγγιση του γίγνεσθαι”.
Όσον αφορά τα βιβλία των εκδόσεων, θα πει ο κύριος Κορίδης:
“Το αναγνωστικό κοινό υποδέχθηκε με ιδιαίτερη θέρμη τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της Ιστορίας. Φαίνεται ότι το ταξίδι με οδηγό τον ίδιο τον πρωταγωνιστή σαγηνεύει τους αναγνώστες. Όσο για το ποιο βιβλίο των εκδόσεων θα μπορούσε να φωτίσει και τη δική μας εποχή, “επικουρικά σας παραθέτω ένα απόσπασμα από τον επίλογο του εξαιρετικού βιβλίου “Χίτλερ- οι τελευταίες μέρες- 1945” του Hugh Trevor – Roper: “... Οι άνθρωποι, όμως, δεν είναι τυφλά αυτόματα όντα. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που φέρνουν τις κυβερνήσεις στην εξουσία και αυτοί είναι που γίνονται τα θύματά τους...”
Τα βιβλία που συνδέονται με την Ιστορία ζουν μια διαρκή άνοιξη στην Ελλάδα.
Εύα Καραιτίδη (εκδ. “Εστία”)
Τα βιβλία που συνδέονται με την Ιστορία ζουν, κατά τη γνώμη μου, μια διαρκή άνοιξη στην Ελλάδα. Τα καλύτερα από αυτά δεν γίνονται απαραιτήτως κραυγαλέα μπεστ σέλερ, αλλά διαβάζονται συνεχώς, δεν είναι δηλαδή βιβλία της μιας χρήσης.Είναι βιβλία που ενδιαφέρουν το κοινό και είναι να απορεί κανείς πώς το τόσο μεγάλο ενδιαφέρον των Ελλήνων για την Ιστορία δεν μεταφράζεται πάντοτε σε μια ώριμη ενατένιση των πραγμάτων, ούτε σε πιο ώριμες καθημερινές πρακτικές.
Δεν είμαι ιστορικός, θα έλεγα όμως ότι η γνώση της Ιστορίας, θεωρητικά τουλάχιστον,επηρεάζει την οπτική μας, αφού, παρατηρώντας τη ροή της, κάνουμε ένα βήμα πίσω και γινόμαστε παρατηρητές των τρεχόντων γεγονότων. Και με την απόσπαση αυτή, με την επιλογή της αποστασιοποιημένης παρατήρησης, μπορούμε να δράσουμε πιο νηφάλια και θετικά.
Η Ιστορία καλλιεργείται με διαφόρους τρόπους από ποικίλους φορείς. Στην Εστία καλλιεργούμε με ιδιαίτερη προσήλωση αυτή την επιστήμη. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να συμβεί κάτι διαφορετικό σε έναν εκδοτικό οίκο 127 χρόνων, ο οποίος συμπορεύεται με το ιστορικό γίγνεσθαι της χώρας μας; Υπάρχει η σειρά «Ιστορία και Πολιτική», που τα τελευταία 9 χρόνια διευθύνει ο καθηγητής ιστορικός Ν.Ε.Καραπιδάκης. Στις παρυφές της η σειρά«Μαρτυρίες», η οποία προσεγγίζει διαφορετικά τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Υπάρχει η «Εστία Ιδεών»,σειρά δοκιμίου την οποία διευθύνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πολλοί από τους τίτλους της οποίας είναι ιστορικού ενδιαφέροντος. Οι λογοτεχνικές σειρές της Εστίας, η «Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη»με κείμενα της πρώιμης νεοελληνικής λογοτεχνίας, η «Νεοελληνική Λογοτεχνία»,γνωστή από τα κλασικά μικρού μεγέθους σκληρόδετα βιβλία της γενιάς του ’30,και η «Σύγχρονη Ελληνική Πεζογραφία»εμβαπτίζονται εξ ολοκλήρου στην Ιστορία,με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Εφόσον τίθεται το ερώτημα, πιστεύω ότι δεν υπάρχει λογοτεχνία εκτός Ιστορίας. Ένα καλό διήγημα, ένα καλό ποίημα και,ασφαλώς, ένα καλό μυθιστόρημα στηρίζονται εξάπαντος σε μια παράδοση γλωσσική, άρα ιστορική. Την κουβαλούν, έστω και πιο έμμεσα. Οτιδήποτε άλλο είναι συχνά εγκεφαλικό κατασκεύασμα, καταδικασμένο σε μελλοντική αφάνεια.
Από τα βιβλία τα συναφή με τη σειρά της«Ιστορίας», που είχαν ή και έχουν σημαντική αναγνωστική προτίμηση, αναφέρω από μνήμης ορισμένα (κάποια από αυτά στη σειρά «Μαρτυρίες»):
Οντέτ Βαρόν-Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς: νέοι και νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση.
Δημήτρης Βλαντάς, Ημερολόγιο1947-1949.
Νάσια Γιακωβάκη, Ευρώπη μέσω Ελλάδας: μια καμπή στην ευρωπαϊκή αυτοσυνείδηση, 17ος-18οςαιώνας (μεταφράστηκε στα κινεζικά).
Ντιλέκ Γκιουβέν, Εθνικισμός,κοινωνικές μεταβολές και μειονότητες:τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας (6-7 Σεπτεμβρίου 1955).
Γ.Β.Δερτιλής, Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920.
Στράτος Δορδανάς,Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη:επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία1945-1974.
Στέλιος Κούλογλου, Μαρτυρίες για τον εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά.
Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή,1,2,3.
Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα: τα αιματηρά ίχνη της 117ηςΜεραρχίας Καταδρομώνστη Σερβία και την Ελλάδα.
Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια των Στεφάν Κουρτουά-Νικολά Βερτ, Η μαύρη βίβλος του κομμουνισμού.
Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια των Γιώργου Αντωνίου- Νίκου Μαραντζίδη, Η εποχή της σύγχυσης. Η δεκαετία του ’40και η ιστοριογραφία.
Συλλογικό έργο υπό την επιμέλεια του Νίκου Μαραντζίδη, Οι άλλοι καπετάνιοι: εθνικιστές και αντικομμουνιστές καπετάνιοι.
Αλέξης Παπαχελάς,Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας: ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967.
Αλέξης Παπαχελάς-Τάσος Τέλλογλου, Φάκελος17 Νοέμβρη.
Χάιντς Ρίχτερ, Η επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα: από τη Βάρκιζα στον εμφύλιο πόλεμο, Φεβρουάριος1945-Αύγουστος 1946.
Η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε και ερμηνεύουμε το σύγχρονο κόσμο
Κωνσταντίνος Ι. Γκοβόστης (εκδ. “Γκοβόστη”):
Το ενδιαφέρον για τα ιστορικά βιβλία ήταν ήδη αυξημένο πριν από την οικονομική κρίση, αλλά πλέον, με τις αναζητήσεις του αναγνωστικού κοινού για τα αίτια και την προϊστορία της σημερινής πραγματικότητας ίσως και να μπορούμε να μιλήσουμε για εκδοτική άνοιξη. Εδώ και αρκετά χρόνια, άποψή μας είναι ότι η ανάγνωση ιστορικών βιβλίων είναι όχι μόνο πολλαπλά ωφέλιμη για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων αντιλήψεων, είτε σε πολιτικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο–έστω κι αν η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται όπως συχνά λέγεται– αλλά μπορεί να είναι και πιο συναρπαστική από την ανάγνωση της λογοτεχνίας.
Με αυτό το πνεύμα, όταν και η λογοτεχνία λειτουργεί στις παρυφές της Ιστορίας,γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα και ενδεχομένως πιο εμπορική. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην επιλεκτική και αλλοιωμένη παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων. Είναι σίγουρο ότι η γνώση της Ιστορίας μπορεί να αλλάξει άρδην το πώς βλέπουμε και ερμηνεύουμε το σύγχρονο κόσμο.
Μεγάλη σημασία έχει –κι αυτό είναι πολιτική του Εκδοτικού μας Οίκου– η Ιστορία να μην παρουσιάζεται με ψυχρό και ακαδημαϊκό τρόπο, αλλά να είναι ένα ανάγνωσμα που,χωρίς να υστερεί σε εγκυρότητα, πληροφορεί και ταυτόχρονα έχει κάτι από τη μαγεία της λογοτεχνίας. Από τη σειρά των ιστορικών βιβλίων μας, μεγαλύτερη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό έχουν τα βιβλία για το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτά που αφορούν την ελληνική ιστορία.
Από αυτά ξεχωρίζουν το D-Day-Η Απόβαση στη Νορμανδίακαι το ΣτάλινγκρανττουAntonyBeevor,Η Μάχη της Κρήτηςτου HeinzRichter,oΒ΄ Παγκόσμιος Πόλεμοςτου Ουίνστον Τσώρτσιλ, Η Δίκη των Εξ του Νίκου Τσάγκα, η Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου τουJ.Norwich,Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσίατου StevenRunciman.Ενδεικτικοί τίτλοι που μπορούν να μας δώσουν μια αναπάντεχη οπτική των σύγχρονων γεγονότων είναι καταρχάς τοΙράκ-Το ολίσθημα του Τσώρτσιλτου ChristopherCatherwood,μέσα απ’ το οποίο μπορεί κάποιος να μάθει πως η άγνοια ή ηθελημένη παράβλεψη των ιστορικών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει στην επανάληψη των ίδιων λαθών με καταστροφικές συνέπειες. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Συμμαχίατου JonathanFenby,μέσα από την ανάγνωση της οποίας μπορεί κάποιος να γνωρίσει το πώς σχεδιάστηκε ο χάρτης του μεταπολεμικού κόσμου ερήμην των λαών.
Αναμφίβολα,όσο απαιτητική κι αν φαντάζει η ανάγνωση ιστορικών βιβλίων είναι οι απαιτήσεις των καιρών που επιτάσσουν και η ίδια η εποχή που απαιτεί από τον καθένα μας να οπλιστεί με τα κατάλληλα εφόδια έτσι ώστε να μπορεί ερμηνεύει ψύχραιμα τα όσα συμβαίνουν και να προβαίνει εν τέλει σε υπεύθυνες πολιτικές επιλογές κι όχι μόνον…
Αλλά και οι συγγραφείς, στην Ιστορία επιστρέφουν και την Ιστορική μνήμη υπηρετούν, χωρίς συνέχεια δεν υπάρχει καν τέχνη.
“Η Ιστορία ποτέ δεν πεθαίνει! Κι αυτό γιατί έχει τη δύναμη να ανασταίνεται. Και να μεταμορφώνεται” υποστηρίζουν οι συγγραφείς κι αυτό πράττουν. Εξάλλου“χωρίς ιστορική μνήμη κάθε λαός δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει τα ίδια ατομικά και συλλογικά λάθη που οδηγούν στην εκφύλιση και στον αφανισμό του”επιμένουν.
“Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις...” γι'αυτό δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε.
Για την Ιστορία μέσα στις ιστορίες, γράφουν ειδικά για το περιοδικό “Η Ιστορία Σήμερα” οι συγγραφείς:
Άρης Μαραγκόπουλος (“Το χαστουκόδεντρο”και εκδότης του εκδοτικού οίκου “Τόπος”),Λεία Βιτάλη (“Ιερή παγίδα”), Βαγγέλης Ραπτόπουλος (“Η πιο κρυφή πληγή”), Πέρσα Κουμούτση (“Χάρτινες ζωές”), Λίτσα Ψαραύτη (“Οι δραπέτες του Καστρόπυργου)και ο ποιητής και ψυχίατρος Μανώλης Πρατικάκης (“Κιβωτός”).
Τι άλλο είναι η μνήμη από μια φαντασμαγορική αιωνιότητα;
Μανώλης Πρατικάκης, Ποιητής, Ψυχίατρος.
“Χωρίς ιστορική μνήμη κάθε λαός δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει τα ίδια ατομικά και συλλογικά λάθη που οδηγούν στην εκφύλιση και στον αφανισμό του. Τι άλλο είναι η μνήμη από μια φαντασμαγορική αιωνιότητα, από μια απέραντη τοιχογραφία απ' όπου μπορεί να ξαναδείς πάλι και πάλι τις ζωές των ανθρώπων και το πεπρωμένο τους”.
Θα πει με αφορμή την ποιητική “Κιβωτό”(εκδ. Gutenberg)
Η Ιστορία ξανά...
Λεία Βιτάλη
Η Ιστορία ποτέ δεν πεθαίνει! Κι αυτό γιατί έχει τη δύναμη να ανασταίνεται. Και να μεταμορφώνεται. Και να επαναπροσδιορίζεται.Αυτό είναι που την κάνει ενδιαφέρουσα όλο και περισσότερο στα μάτια μας. Σε περιόδους όπως η δική μας ρευστές και κρίσιμες η ιστορία βρίσκεται στο επίκεντρο. Οι άνθρωποι γυρίζουν σ’αυτήν για δυο εντελώς αντίθετους λόγους:Άλλοι για να ξαναβρούν τους χαμένους ήρωες πιστεύοντας ότι θα πατήσουν σε στέρεο έδαφος. Και άλλοι –όσοι έχουν ακόμη τη μανία να σκέπτονται- για να την αποδομήσουν. Και να την επαναπροσδιορίσουν.Καινούρια στοιχεία έρχονται στο φως που καταρρίπτουν τα στερεότυπα και τις νοσταλγικές μνήμες.
Οι ιστορικοί ανασηκώνουν το πέπλο μυστηρίου που τη σκεπάζει και βγάζουν στο φως το παρασκήνιο. Το προβάλλουν στη σημερινή εποχή και ανακαλύπτουμε όλοι με δέος ότι ναι, πράγματι η ιστορία επαναλαμβάνεται.Μόνο που τώρα πλέον γνωρίζουμε την αιτία. Που δεν είναι άλλη από τη φύση του ανθρώπου. Που παλεύει ακατάπαυστα να γίνει ο ίδιος θεός.
Σαν συγγραφέας βρίσκω στην ιστορία τα στοιχεία εκείνα που δίνουν βάθος και ζωντάνια στις ιστορίες μου. Συμπληρώνω τα κενά της ιστορίας με τη φαντασία μου–συγγραφική αδεία-. Θεωρώ όμως ότι η φαντασία εκφράζει πολύ πιο αληθινά την πραγματικότητα γιατί προηγείται πάντοτε της έρευνας. Μιλώντας για την ιστορία πάντοτε μιλάμε για το σήμερα. Μέχρι στιγμής έχουμε κατορθώσει να την κατανοήσουμε. Το ζητούμενο στο μέλλον είναι να κατορθώσουμε –εφόσον πλέον ξέρουμε- και να αποφύγουμε τις κακοτοπιές της.
(Τελευταίο βιβλίο της το ιστορικό μυθιστόρημα“Ιερή παγίδα”)
Η λογοτεχνία συνέδεε και πάντα θα συνδέει την καθημερινότητα με την ίδια την Ιστορία
Πέρσα Κουμούτση, συγγραφέας, μεταφράστρια του Ναγκίμ Μαχφούζ
Είναι κοινός τόπος ότι η λογοτεχνία ανέκαθεν καθρέφτιζε την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία γράφεται. Δεν νοείται τέχνη που να αποστασιοποιείται από τα προβλήματα τα οποία απασχολούν το σύνολο των ανθρώπων σε μια δεδομένη κεφαλαιώδη στιγμή. Η ίδια η Ιστορία μας απέδειξε ότι κάθε φορά που η πολιτική και κοινωνική κατάσταση μετασχηματίζεται, συνοδεύεται και από ένα νέο λογοτεχνικό ρεύμα. Λόγω καταγωγής, και επαγγελματικής ενασχόλησης,θα αναφερθώ στο παράδειγμα της Αιγύπτου όπου η κοσμοϊστορικές αλλαγές που προκλήθηκαν τον τελευταίο καιρό είχαν άμεση και ουσιαστική επίδραση στη θεματολογία, ειδικά της πεζογραφίας της. Αλλά και στα βιβλία του πατριάρχη της Αραβικής λογοτεχνίας, Ναγκίμπ Μαχφούζ, τα γεγονότα που σημάδεψαν την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου από τις αρχές του αιώνα, τα ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που βασάνισαν το λαό της Αιγύπτου, αποτελούν το βασικό πρόσωπο ή και ίσως μάλιστα τον πρωταγωνιστή σε πολλές από τις ιστορίες του. Σε κάποιες αναδύεται η εικόνα μιας ολόκληρης εποχής που σημάδεψε, όχι μόνο την ιστορία της Αιγύπτου αλλά και την παγκόσμια ιστορία.Άλλωστε οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες ανέκαθεν αποτελούσαν κύρια πηγή έμπνευσης πολλών συγγραφέων, αφού παίζουν καταλυτικό ρόλο στις επιλογές και στις ζωές των ανθρώπων. Στη σημερινή Ελλάδα, η απαξίωση των αξιών, της ίδιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με την όλο και αυξανόμενη ανεργία, η κοινωνική αδικία, η έλλειψη αξιοκρατίας και άλλα φαινόμενα διαμορφώνουν επίσης ένα νέο τοπίο το οποίο καθορίζει νέες συντεταγμένες και επιβάλλει νέες τάσεις σε ότι αφορά την λογοτεχνία και την επιλογή των θεμάτων ή των ιστοριών που πραγματεύεται.Η λογοτεχνία συνέδεε και πάντα θα συνδέει την καθημερινότητα με την ίδια την Ιστορία.
Η Ιστορία είναι ένα μυθιστόρημα
Άρης Μαραγκόπουλος
Η Ιστορία είναι ένα απέραντο μυθιστόρημα-ποταμόςόπου
κάθε εποχή δημιουργεί τις δικές της προσχώσεις. Η Ιστορία δεν είναι μία.Υπάρχουν
τόσες ιστορίες όσες και οι εμμονές των ανθρώπων που την καταγράφουν,όσες και οι
λαοί που ενδιαφέρονται λιγότερο ή περισσότερο να την σφραγίσουν ως τίτλο
ιδιοκτησίας ή, ακόμα χυδαιότερα,ως τίτλο «επαγγελματικής» ανάδειξης.Η Ιστορία
δεν έχει ένα χρώμα. Έχει τόσα χρώματα όσα και το φως του ουρανού –ακόμα και
όταν κάποιοι εμμένουν σε ένα μόνο αποκρύβοντας επιμελώς τα άλλα.
Η Ιστορία είναι ένα πολυφωνικό
μυθιστόρημα όπου η σύγκρουση των απόψεων, των εμμονών,των αγκυλώσεων, των
ιδεολογιών, των μυθολογιών συχνά είναι εξίσου αιματηρή και οδυνηρή όσο και στην
πραγματικότητα.Η Ιστορία εμπεριέχει στις ατέλειωτες αφηγήσεις της, χαρακτήρες
και φωνές και πρόσωπα που, κατά περίπτωση, επουλώνουν πληγές ή ανοίγουν
τεράστια τραύματα. Η Ιστορία ωστόσο, απομιμείται την πραγματικότητα,δεν
είναι η πραγματικότητα–και ως προς αυτό η καταγραφή της (επομένως και η
ανάγνωσή της) υπακούει σε κανόνες παρόμοιoυς με εκείνους ενός μυθιστορήματος.
Γι'αυτό και το πιο ενδιαφέρον στοιχείο
στην ενασχόληση με την Ιστορία είναι η ανακάλυψη των ρευστών εκείνων συνόρων
όπου το Πραγματικό δείχνει να γειτνιάζει επικίνδυνα με το Μυθολογικό. Η
εξερεύνηση των περιοχών όπου η Μυθολογία μεταμφιέζεται τεχνηέντως σε
πραγματικότητα, μέσα από μια ομίχλη ψευδεπίγραφων γεγονότων,είναι εξίσου
συναρπαστική για τον συγγραφέα της Ιστορίας όσο και για τον συγγραφέα της
λογοτεχνίας.
Εξαιτίας όμως αυτής της υπαρκτής συνθήκης, είτε γράφει (ή διαβάζει) κανείς ένα ιστορικό κείμενο ντυμένο τον «επίσημο» μανδύα της Ιστορίας, είτε γράφει (ή διαβάζει)ένα μυθιστόρημα που «αναπλάθει» την Ιστορία, δεν καταφέρνει τίποτε αν στέκεται απέναντί της ως άβουλος θεατής.Η γραφή και η ανάγνωση της Ιστορίας, η γραφή και η ανάγνωση ενός «ιστορικού»μυθιστορήματος, απαιτούν τελικά ορισμένοπολιτικό κριτήριο.Ο αναγνώστης, ο συγγραφέας, ο ιστορικός,που δεν έχει τεκμηριωμένη άποψηγια τα βασικά ζητήματα της κοινωνικής ζωής,είναι εύκολο να υποκύψει στην οποιαδήποτε ιστορική φενάκη και να καταστεί έρμαιο των περιστάσεων (ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης), μηρυκάζοντας στη θέση του όποιου ιστορικού συμβάντος μυθολογίες που είναι απροετοίμαστος να κρίνει σε ποιο βαθμό τον αφορούν, τον επηρεάζουν, τον εξαπατούν…
(“Το χαστουκόδεντρο”, εκδ. Τόπος)
Σαν άλλοι λωτοφάγοι, την είχαμε ξεχάσει τα χρόνια της πλασματικής ευδαιμονίας
Βαγγέλης Ραπτόπουλος
Η Ιστορία εισβάλλει ποικιλοτρόπως στις ιστορίες που αφηγείται η λογοτεχνία. Σαν άλλοι λωτοφάγοι, την είχαμε ξεχάσει τα χρόνια της πλασματικής ευδαιμονίας, όταν η Δύση βίωνε την αυταπάτη του «τέλους της Ιστορίας», όπως το έθετε ο Φουκουγιάμα.Σήμερα, όμως, που η οικονομική κρίση επαναφέρει την πολιτική στο προσκήνιο,μαζί της αναδύεται και η ιστορική παράμετρος.
Αναφέρομαι στο πώς εισβάλλει η Ιστορία στις ιστορίες που εκτυλίσσονται στο σήμερα. Και δεν λογαριάζω την πρόσφατη άνθιση του ιστορικού μυθιστορήματος. Τα ιστορικά αφηγήματα είναι παραλογοτεχνία, επειδή ψεύδονται χρησιμοποιώντας κώδικες του παρόντος για να ζωντανέψουν το παρελθόν.Η Ιστορία δεν είναι η βολική διαφυγή στο παρελθόν, αλλά το παρόν σε οργανική σχέση με το παρελθόν (και το μέλλον).
Ακόμα κι αν φαινομενικά απουσιάζει από μια ιστορία η Ιστορία, όπως κάνει φέρ’ ειπείν συχνά στη λογοτεχνία του φανταστικού, είναι αδύνατον ο συγγραφέας να την εξαλείψει:φαίνεται πίσω από τις γραμμές. Επίσης,είτε προσπαθήσεις να διαφύγεις στο παρελθόν είτε στο μέλλον, στο βάθος θα αναφέρεσαι πάντα στην εποχή σου. Θέλοντας και μη, είσαι σε θέση να μιλήσεις μόνο για όσα περιλαμβάνει ο βιολογικός κύκλος σου.
Ιστορία είναι η Μικρασιατική Καταστροφή ή η γερμανική Κατοχή ως γεγονότα, και όχι οι μεροληπτικές και εφήμερες ερμηνείες τους. Να, πού αλλού χωλαίνουν ειδικά τα επικαιρικά ιστορικά μυθιστορήματα,δηλαδή όσα βασίζονται σε νέες ιστοριογραφικές απόψεις και κάποτε προκαλούν θόρυβο εξαιτίας τους.Αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν και την τύχη τους, και μοιραία θα ξεπεραστούν κι αυτά από τις νεότερες θεωρίες.
Το πρόσφατο μυθιστόρημά μου, «Η πιο κρυφή πληγή»(εκδ. Ίκαρος), δεν είναι ιστορικό. Αφετηρία μου στάθηκαν οι αιματοβαμμένες ιστορίες που άκουγα μικρός για τα Δεκεμβριανά του ’44 και με ώθησαν να συγκεντρώνω έκτοτε τη σχετική βιβλιογραφία. Η ιστορία που αφηγούμαι είναι σύγχρονη και την εμπνεύστηκα το 2011 ανάμεσα στους Αγανακτισμένους στο Σύνταγμα. Ζωντανεύει έναν παθιασμένο έρωτα που κρατάει από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα και, μέσω του παλαιού, μιλάει για έναν πιθανό νέο εμφύλιο.
Η λογοτεχνία που σέβεται τον εαυτό της υπερβαίνει την Ιστορία. «Ο καπετάν Μιχάλης» του Καζαντζάκη μάς μαθαίνει για την Τουρκοκρατία όσα εκατοντάδες ιστορικά εγχειρίδια μαζί. Το ίδιο κάνουν τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη για τους ελληνιστικούς χρόνους. «Το κιβώτιο»του Άρη Αλεξάνδρου, πάλι, συνοψίζει το ακραία μηδενιστικό περιεχόμενο κάθε εμφύλιας σύρραξης σ’ αυτόν τον κόσμο.
Η λογοτεχνία αποκαλύπτει κρυφές όψεις της πραγματικότητας που η ιστοριογραφία είναι ανίκανη να διακρίνει, επειδή ακριβώς η πρώτη επικεντρώνεται σε ατομικές περιπτώσεις,ενώ η δεύτερη γενικεύει εξ ονόματος συλλογικοτήτων. Κάτι παραπάνω ξέρουμε επ’ αυτού εμείς εδώ στην Ελλάδα, που είμαστε καταπλακωμένοι από βουνά Ιστορίας.
(“Η πιο βαθιά πληγή” εκδ. Ίκαρος)
Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις...
Λίτσα Ψαραύτη
Μια από τις πιο σημαντικές πηγές έμπνευσής μου είναι ο τόπος που γεννήθηκα και τα γεγονότα που σφράγισαν τη ζωή μου. Στα παιδικά και στα εφηβικά μου χρόνια έζησα την ιταλική και τη γερμανική κατοχή, τη φυγή στα προσφυγικά στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής και αργότερα ένα εμφύλιο πόλεμο.
Ξεκινώντας το συγγραφικό μου έργο ήταν φυσικό να ζωντανέψω στα βιβλία μου εποχές από την πλούσια ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας μου, της Σάμου. Προσπάθησα να είμαι ειλικρινής και αντικειμενική,αναγνωρίζοντας τα σφάλματα και τις αδυναμίες όχι μόνο εκείνων που κυβερνούσαν,αλλά και του λαού, χωρίς να αποσιωπώ ή να παραποιώ τα ιστορικά γεγονότα εξυπηρετώντας κάποια ιδεολογία.
Δύσκολο είδος το ιστορικό μυθιστόρημα. Το παρελθόν ενός τόπου είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το παρόν και χτίζεται το μέλλον. Μεταφέρει μνήμες,συναισθήματα, πλάθει συνειδήσεις,δημιουργεί την εθνική ωριμότητα και τον αναγκαίο γόνιμο προβληματισμό.
Στην εποχή μας χρειάζεται γενναιότητα πέρα από το ταλέντο για να γράψει ιστορικό μυθιστόρημα ένας συγγραφέας. Και είναι η γενναιότητα που του επιτρέπει σε καιρούς χαλεπούς να διατηρεί εντός του το φέγγος της ελπίδας και την πίστη στο μέλλον.
Όταν καταπιάστηκα με την ιστορία της Σάμου έπρεπε να επιλέξω από την ιστορία 2.500χρόνων της Σάμου σημαντικά γεγονότα και να χρησιμοποιήσω ένα εντελώς πρωτότυπο συνεκτικό κρίκο ανάμεσα στις τέσσερις ιστορίες και να αποδείξω ότι η ελληνική ιστορία, από τη μυθολογία ως τις μέρες μας είναι συνεχής, αδιάσπαστη και ακατάλυτη.
Εκτός από την πρωτοπρόσωπη γραφή χρησιμοποίησα και τον εγκιβωτισμό, δηλ. στη βασική ιστορία η κύρια αφήγηση διανθίζεται,εμπλουτίζεται και συμπληρώνεται από δευτερεύουσες ιστορίες που παρεμβάλλονται στην εξέλιξη της αρχικής. Οι δυο αυτές αφηγήσεις-ιστορίες συνδέονται φυσικά μεταξύ τους, έχουν π.χ. το ίδιο θέμα και τους ίδιους ήρωες.
Χρησιμοποίησα επίσης την πολλαπλή αφήγηση, δηλ. όταν το ίδιο γεγονός επανέρχεται στην αφήγηση με την προοπτική διαφορετικών προσώπων.
Κλείνοντας ας θυμηθούμε τί ήταν γραμμένο σε ένα τοίχο στο στρατόπεδο του Νταχάου: «Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις».
(η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη έχει γράψει ιστορικά μυθιστορήματα για παιδιά, “Οι δραπέτες του Καστρόπυργου” εκδ. Πατάκη το τελευταίο της, βραβεύτηκε πρόσφατα για το σύνολο του έργου της από την“Ακαδημία Αθηνών”)
