Πολιτισμός
«ΑΙΩΝΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ»
Ε. Γκίκα Εκδόσεις, Ψυχογιός 2010, σελ. 448
Γράφει ο Κώστας Τραχανάς
Τασος Κωτσης, Δευτέρα, 7 Φεβρουαρίου 2011
... Και ο τίτλος δανεικός, σαν τη ζωή την ίδια. Από ένα αρνί και γατί, όπως κι αυτός, στο άλλο, στο άλλο… Από τον ίδιο το σπασμό εκτιναγμένη στον κόσμο σαν δίδυμη κούκλα, αδελφή κρυφή-φανερή.
Πίστευα ότι το καλύτερο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2010 ήταν «Τα σακιά» της Ιωάννας Καρυστιάνη, όμως έκανα λάθος, άλλο ήταν το αριστούργημα της χρονιάς, η «Αιώνια επιστροφή», της Ελένης Γκίκα.
Όμως το βιβλίο της Ελένης Γκίκα, δεν μπορεί να διαβαστεί από όλους τους αναγνώστες, όπως το βιβλίο της Καρυστιάνη. Πρέπει να έχεις διαβάσει εκατοντάδες βιβλία, άρα είναι ένα βιβλίο κυρίως για βιβλιοφάγους και όχι για περιστασιακούς αναγνώστες.
Το βιβλίο «Αιώνια επιστροφή» είναι σαν παλίμψηστο, που είναι πολλά μαζί (συγκεκριμένα 38 βιβλία, που αναλύει, παρουσιάζει και συνδέει αρμονικά με το δικό της μυθιστόρημα η κριτικός λογοτεχνίας Ελένη Γκίκα). Είναι ένα βιβλίο που μιλάει για πολλά βιβλία και συγγραφείς και μπορεί στον καθένα μας να «τραγουδήσει» διαφορετικά, ανάλογα με τις «μουσικές» που ο καθένας μας κουβαλάει…
Το βιβλίο αυτό είναι μια Βιβλιοθήκη. Είναι όλος ο κόσμος και όλη η ζωή της Ελένη Γκίκα. Μόνο με τα βιβλία ανεβαίνεις ψηλά, πιστεύει η συγγραφέας, μόνο με τα βιβλία πετάς. Και ο Μπόρχες, ο Καμύ, ο Γκράχαμ Γκριν και ο Ταρκόφσκι, είναι τα τέσσερα ευαγγέλια της !!!!
Η «Αιώνια επιστροφή», ο Μπόρχες, ο Κάντορ, το σειριακό σύμπαν, οι υπερπεπερασμένοι αριθμοί, ο Νίτσε, ο Μπλανκί, ο Πλωτίνος (Οι πλατωνικές ιδέες είναι αριθμητικά περιορισμένες, και οι συνδυασμοί τους είναι επίσης περιορισμένοι. Από ένα σημείο κι έπειτα επαναλαμβάνονται, κι έτσι έχουμε την αιώνια επιστροφή), ο Χιουμ (Ο αριθμός των στοιχείων που συνθέτουν το σύμπαν είναι περιορισμένος και οι συνδυασμοί τους αναγκαστικά επαναλαμβάνονται), ο χρόνος, η ζωή, …..
«Αιώνια επιστροφή, έτσι θα το πει.
Και ο τίτλος δανεικός, σαν τη ζωή την ίδια. Από ένα αρνί και γατί, όπως κι αυτός, στο άλλο, στο άλλο… Από τον ίδιο το σπασμό εκτιναγμένη στον κόσμο σαν δίδυμη κούκλα, αδελφή κρυφή-φανερή.
Πεπτωκυία Λίλιθ – λήθη – λησμονιά – λησμοσύνη - Μαρίλη…
Βαλκυρία κι αυτή, που αενάως γυρνά, θα γυρνά…
«Ροδιά», «αγριοβιολέτα», «πασχαλιά μου». Σπείρα η ιστορία, και η ειλημμένη απόφαση να την πιάσει ξανά από την αρχή. Με όλη τη λάμψη και τη φωτιά, με όλο το πάθος και την καταστροφή, την παρακμή, τον μάταιο -ή μήπως όχι και τόσο μάταιο;- αγώνα.
Με ξεφτισμένες λέξεις, με φθαρμένες κινήσεις και φορτισμένες σιωπές. Αναζητώντας τον εαυτό της-χαμένο, κερδισμένο χρόνο, τι σημασίας έχει τώρα πια; Τώρα που όλα γίνονται έλεος και παρελθόν, θεϊκό παρόν και μέλλον. Όλη η ζωή, μια στιγμή! Στη Ζώνη των Επιθυμιών.
Φτάνει να τολμήσει να μπει.
Ζέφυρος. Ταρκόφσκι.
Χρειάζεται να τα μετρήσει τα χρόνια;»
Όλη η υπόθεση του βιβλίου των 448 σελίδων, σε αυτό το μικρό κείμενο της Ελένης Γκίκα.
Το μυθιστόρημα αρχίζει με «Στάλκερ» μια αριστουργηματική, αλληγορική, θεολογική κατά βάση ιστορία των αδελφών Στρουγκάτσι («Πικ νικ δίπλα στο δρόμο»)που έγινε ταινία από τον Ταρκόφσκι και κλείνει πάλι με «Στάλκερ». Αρχίζει με την μοναδική κραυγή απόγνωσης του ήρωα του βιβλίου Ρέντρικ Σούχαρτ : «Θεέ μου, που είναι οι λέξεις, που είναι οι σκέψεις μου; Σε όλη μου τη ζωή δεν έχω κάνει μια σκέψη!» και τελειώνει με την ίδια κραυγή της ηρωίδας του μυθιστορήματος, το alterego της Ελένη Γκίκα: «Θεέ μου, που είναι οι λέξεις, που είναι οι σκέψεις μου; Την ώρα που απελπισμένη τις ψάχνει , διαπιστώνει ότι είναι εδώ , τις έχει στη μνήμη, ζωή, τραύμα, γάζα, ψίθυρο, προσευχή στο χαρτί.
Ο τίτλος της απομένει.
Αλλά και αυτόν τον γνωρίζει
Αιώνια Επιστροφή.
Το όνομά της θα αλλάξει μονάχα.
Όχι «Καμία», κάτι συνηθισμένο.
Να τους μπερδέψει. Για να γίνει, τελικά, πιστευτή.
Εκείνη μονάχα αρκεί πιστά να ακολουθεί τη μέσα φωνή, την αόρατη γραφή. Τα βήματα.
Γιατί κάτι μέσα της ξέρει, την οδηγεί»…
H ζωή της Όλγας, το αίμα της μάνα της να στοιχειώνει στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, ο Ορέστης, ο εραστής που χάθηκε κάπου στην Αφρική. Εκείνος, ο Θεός, βουβός, σε μια κλινική, η Μαρίλη, το άλλο μισό της Όλγας, όλοι αυτοί είναι οι ήρωες του βιβλίου.
Μια ιστορία μέσα στην ιστορία και οι παράλληλοι κόσμοι της τέχνης και της ζωής.
Στην «Αιώνια επιστροφή» ο αναγνώστης θα συναντήσει : Φλομπέρ, Σαρτρ, Μπλέϊκ, Χάμετ, Ιώβ, Γκαλεάνο, Βίκτορ,Κέστλερ, Γιουρσενάρ,Χόθορν,Ογκάουα, Ντάρελ, Μαγιακόφσκι, Γιεσένιν, Κάφκα, Μαν, Σαχτούρη, Μαλαρμέ, Μπόρχες, Σάμπατο, Καρυωτάκη, Μισίμα, Καουαμπάτα, Πασκάλ, Μπρικνέρ, Κάμινγκς, Σέξτον, Πλαθ, Αλτουσέρ, Γουλφ, Χεμινγουέϊ, Μπέριμαν, Ουίτμαν, Ρίλκε, Έλιοτ, Γέιτς, Ελιάρ, Μπομπέν, Βιντγκενστάϊν, Προυστ, Γαλανάκη, Σεμπρούν, Ράμφο, Μποντλέρ, Λοτρεαμόν, Μπακούνιν, Αριστοτέλη, Ντυράς, Ζενέ, Μπροχ, Νιζάν, Τζέϊμς, Σωκράτη, Τζάκσον, Γκέιφορντ, Πυθαγόρα, Πόε, Νετσάγιεφ, Πράϊσνερ, Μπαρνς, Βερν, Ντίκενς, Μποβουάρ, Ιονέσκο, Μπέκετ, Ουάιλντ, Μέλβιλ,Κόνραντ, Φρόϊντ, Ντίκινσον, Γκρέϊβις, Χρυσόπουλο, Βίλα-Μάτας, Περέκ, Πεσόα, Καραπάνου, Μπέϊκον, Χόπερ, Ντε Κουίνσι, Σαγκάλ, Κάρολ, Σάλιντζερ, Μπερνς, Ράντο, Χάμετ, Ντίλαν, Γιουνγκ, Κλίμα, Θερβάντες, Μπλέϊκ, Μπόουλς, Χάισμιθ, Πούσκιν, Τολστόϊ, Ντοστογιέφσκι, Μαρκές, Μπλίξεν, Προυστ, Μίλερ, Σαίξπηρ, Παΐσιο, Πουανκαρέ, Στάιν, Ουίτμαν, Λόρενς, Φερλινγκέτι, Δημουλά, Ρουμί, Τρότσκι, Γκιμοσούλη,Δαββέτα, Ζατέλη, Μαντόγλου, Μαρούτσου, Μαρτίνες, Μοντιανό, Ρεάζ, Μόρισον, Μουρακάμι, Μπαρθελό, Στάμου, Φλιν, Στρουγκάτσι, Φοτορινό, Μπολάνιο, Ντίλαραντ, Νικόλαο Μητροπολίτη … και Αμπράμοβιτς, Χατζιδάκη, Κάλας, Ταρκόφσκι, Μπόγκαρτ, Μπέργκμαν, Στρίνμπεργκ, Μοντάν, Ρέμπαρντ, Βαν Γκιογκ, Γκογκέν, Λαμπεντούζα……..
Ένα βιβλίο ύμνος στη Γραφή και την Τέχνη. Ένα βιβλίο που δείχνει τη συγγραφική ωριμότητα της Ελένης Γκίκα.
Η Ελένη Γκίκα γεννήθηκε το 1959 στο Κορωπί. Δημοσιογράφος και βιβλιοκριτικός στις Εικόνες και στο Έθνος της Κυριακής από το 1983, έχει ασχοληθεί με το μυθιστόρημα, το διήγημα, την ποίηση, το παραμύθι , και έχει επιμεληθεί βιβλία και σειρές. Κυκλοφορούν 26 βιβλία της.
Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή Ηλεκτρονική Έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδας “Τα Γιάννινα”, και εννοείται ξαφνιάστηκα ευχάριστα και πολύ. Μου το έστειλαν με μέιλ!
Του Μάκη Πανώριου
Στο εξωτερικό κέλυφος αυτού του τελευταίου μυθιστορήματος της Ελένης Γκίκα, «διαβάζεται» μία ακόμη ιστορία ερωτικού πάθους. Της αιώνιας Γυναίκας, που εδώ ενέχει τη θέση συμβόλου, με τον αιώνιο Άντρα, σύμβολο και αυτός του «Άλλου Μισού», σύμφωνα με την πλατωνική φιλοσοφία.
Η Συνάντησή τους, ωστόσο, δεν είναι καθόλου εύκολη. Μέχρι να βιώσουν την Ταύτιση θα πρέπει να υπερβούν αφ’ ενός τον περιστασιακό εαυτό τους, αφ’ ετέρου τα στεγανά μιας αφόρητης καθημερινότητας. Και γι’ αυτό, ξαφνικά μέσα στο σκοτάδι της θλιβερής ζωής τους, η κραυγή τους, που ηχεί οπωσδήποτε ως ο λυγμός του πάσχοντος ανθρώπου, αποκτά μια τραγική απόχρωση. Συναισθάνονται την ερημιά τους, έχουν απόλυτη επίγνωση της επικείμενης αναχώρησής του προς το Έρεβος, γεγονός που θα τους κάνει να συνειδητοποιήσουν τη φρίκη του ολοκληρωτικού χωρισμού, και γι’ αυτό προσπαθούν να παραμείνουν με κάθε τρόπο σ’ αυτό το μαγικό τοπίο που είναι η Γη των Ανθρώπων, η οποία τους αποκάλυψε τον εσωτερικό μυθικό εαυτό τους. Έναν «Άλλο Εαυτό» που μόνο σ’ αυτήν μπορούν να βιώσουν – και που, όμως, είναι καταδικασμένοι να χάσουν. Η απεγνωσμένη προσπάθειά τους να ενωθούν «εις σάρκαν μία», δεν είναι παρά ο υπαρξιακός αγώνας τους, να νικήσουν την αναπόφευκτη φθορά σωμάτων και αισθημάτων.
Υπό αυτή την έννοια ο Έρωτας, με όλες τις επί μέρους συνιστώσες και συμπαραδηλώσεις του, ως ύψιστο ανθρώπινο συμβάν, αποκτά, υπερβαίνοντας την επιδερμική μόνο επαφή των σωμάτων, υπαρξιακή διάσταση. Μετουσιώνεται σε ύψιστο συναίσθημα που λειτουργεί ως αποκρυπτογραφικός κώδικας∙ αποκαλύπτει την τραγωδία της μοναξιάς του ανθρώπινου όντος. Παράλληλα μεταστοιχειώνεται σε «όπλο» αντιμετώπισής της. Αποκαλύπτει επίσης, κι αυτό ίσως είναι το σπουδαιότερο, τη σημασία και το νόημα της «πνευματοποιημένης» ύλης. Ξαφνικά το σώμα αρχίζει να εκπέμπει τον Άλλο Ήχο που βρίσκεται εν υπνώσει στα ενδότερά του, και τώρα, με την επανεργοποίηση του μυστικού άσματος της σάρκας, μετουσιώνεται σε Λόγο, βαθύτατα αληθινό, ο οποίος αντιγράφει το μυθικό εσωτερικό ανθρώπινο τοπίο, που αποκαλύπτεται κατάφυτο όχι μόνο από τερατώδη φυτά αλλά και από υπερκόσμια άνθη. Είναι το ‘φανταστικό’ τοπίο-ναός, κατοικία του Άλλου Εαυτού, που κληρώθηκε τη μέθεξη του ερωτικού φωτός.
Η Ελένη Γκίκα θα καταθέσει αυτή τη «φωτεινή» αποκάλυψη με εκρήξεις φράσεων, λέξεων, κραυγών, κινήσεων, βλεμμάτων, σκηνών, που επιλέγονται με την υπαρξιακή σημασία τους, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η σιωπή του χάους που καραδοκεί να τον καταβροχθίσει. Υπό αυτή την έννοια, μια κοινή φράση, όπως, επί παραδείγματι, «Σε θέλω τώρα», υπερβαίνει την περιστασιακή συναισθηματική της φόρτιση και γίνεται κραυγή ελέους – και έκκληση βοήθειας. Σηματοδοτεί δηλαδή την μεγάλη αγωνία, που δεν είναι παρά η «επίθεση» του εφιαλτικού «τώρα»∙ αντιμετωπίζεται μόνο μέσω της πληρότητας που μπορεί να εξασφαλίσει ο Θείος Έρως. Η εν λόγω ταύτιση των δύο πλασμάτων που ευλογήθηκαν με την Συνάντησή τους στο γήινο άνυδρο τοπίο, μπορεί πιθανώς να εμφανίζεται ως έκφραση απελπισίας, ως απεγνωσμένη προσπάθεια να ακυρωθεί το Αναπόφευκτο Μοιραίο. Στην πραγματικότητα όμως, λειτουργεί ως αντίσταση στη Φθορά. Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να έχει συνειδητοποιήσει την επιστροφή του στο Χώμα, αλλά πριν απ’ αυτήν την επιβεβαίωση του Πεπρωμένου, έχει κατακτήσει την αυτοκρατορία του Πνεύματος πάντα μέσω του αποπνευματοποιημένου Έρωτα. Είναι και το θεϊκό όπλο με το οποίο μπορεί να αντιμετωπίσει την καταστροφή του, απ’ τα έγκατα της οποίας ως εκ τούτου θα αναδύεται πάντα και πάντα νικηφόρο από την τέφρα του.
Υπό αυτή την έννοια η «Αιώνια Επιστροφή», της Ελένης Γκίκα, λειτουργεί ως προβολή – μυθολογική αντανάκλαση του Αιώνιου Οδοιπόρου, ο οποίος μετά το τέλος του δρόμου του, και την επιστροφή του στο χώμα, επανέρχεται συμβολικά ως ο αναστημένος αρχαίος Φοίνικας, όχι για να θριαμβολογήσει τη νίκη της ζωής επί του θανάτου, αλλά για να συνεχίσει την ανοδική του πορεία προς την ολοκλήρωση του Έρωτα, την ως εκ τούτου μεταστοιχείωση του Εαυτού, και την μετάβασή του προς ένα άλλο ανώτερο υπαρξιακό επίπεδο.
Αυτόν ακριβώς τον άνθρωπο ‘συναντά’ η Ελένη Γκίκα στο προσκήνιο της γήινης περιπέτειάς του. Με γραμμές άλλοτε τρυφερές άλλοτε σκληρές, ωμές ή ποιητικές, λυρικές ή νατουραλιστικές, με χρώματα αυγινά ή χειμερινά, ανθούς ή άκανθες, με κραυγές, θρήνους, λυγμούς, οιμωγές, χαμόγελα, άσματα και σπαραχτικά ποιήματα, συνθέτει μια τοιχογραφία στα πρόσωπα της οποίας ο αναγνώστης αναγνωρίζει τον πάσχοντα εαυτό του. Το επιβεβαιώνουν εξάλλου και οι αναφορές σε ένα πλήθος ερεθιστικών μυθιστορημάτων, των οποίων οι ήρωες μεταδίνουν ‘κάτι’ από τη δική τους Συνομιλία με τη μυθολογία της Ύπαρξης. Η «Αιώνια Επιστροφή» της Ελένης Γκίκα, δεν υποδεικνύει μόνο την μυστική οδό προς θαυμαστή ήπειρό της, αλλά καλεί τον αναγνώστη της να ρίξουν μαζί ένα στοχαστικό βλέμμα στη Μυστική Κρύπτη. Εκεί που εμφωλεύει το ανθρώπινο σκοτεινό θαύμα. Και αυτό είναι το σπουδαίο –το κέδρος– αυτού του σπουδαίου μυθιστορήματος.
Μάκης Πανώριος – Ιανουάριος 2011
Το κείμενο του Μάκη Πανώριου ανέβηκε επωνύμως στην Book Press, ανωνύμως βέβαια ξέδωσαν ως συνήθως (αν και δεν είχα συνηθίσει σε τόοοση προσοχή) αλλά ας είναι, τα έχει αυτά η ζωή. Ευχαριστώ από καρδιάς όσους αφιέρωσαν χρόνο για μένα... Ανθίζει το παν εκεί έξω (εννοώ αμυγδαλιές, κερασιές επάνω στον Βόλο και στα Κάτω Λεχώνια, Κατερίνα φαντάζομαι θα γίνεται από τα λουλούδια χαμός.... )
