Δημοσιεύθηκαν
στο περιοδικό “Η Ιστορία Σήμερα”
(τεύχος 9 Φεβρουαρίου 2013, μαζί με το
έθνος)
“Όταν
ο κόσμος μας έγινε Χριστιανικός (312- 394
μ.Χ) του Πωλ Βεν. Μετάφραση: Γιώργος
Καράμπελας. Εκδ. “βιβλιοπωλείον της
Εστίας”, σελ. 200, 23 ευρώ.
“Ένα
από τα αποφασιστικά γεγονότα της δυτικής
αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας συνέβη
το 312 στην αχανή Ρωμαική Αυτοκρατορία”.
Ο αρχαιολόγος και ιστορικός συγγραφέας
του βιβλίου ξεκινά απ' εκείνο ακριβώς
το γεγονός, δυο χιλιάδες χρόνια μετά,
όταν ένας από τους συναυτοκράτορες και
“ήρωας αυτής της θαυμαστής ιστορίας”,
ο Κωνσταντίνος, μετά από ένα όνειρο (“εν
τούτω Νίκα) ασπάστηκε τον Χριστιανισμό.
Και μάλιστα σε μια εποχή όπου μόλις ένα
5 ή 10% του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας
(που ήταν συνολικά περίπου εβδομήντα
εκατομμύρια) ήταν χριστιανοί!
“Δεν
πρέπει να ξεχνάμε ποτέ” γράφει ο Τζ.
Μπ.Μπέρυ (και επισημαίνει ο συγγραφέας
στο πρώτο κεφάλαιο) “ότι η θρησκευτική
επανάσταση που έφερε ο Κωνσταντίνος το
312 υπήρξε ίσως η πιο τολμηρή ενέργεια
που διέπραξε ποτέ ένας απόλυτος άρχοντας,
αψηφώντας και περιφρονώντας ό,τι
σκεφτόταν η μεγάλη πλειονότητα των
υπηκόοων του”.
Το
βιβλίο στο σύνολό του προσπαθεί να
απαντήσει σε ένα και μοναδικό ερώτημα
που άλλαξε την ροή της ιστορίας, το πώς
ο κόσμος μας, δλδ, έγινε από παγανιστικός,
χριστιανικός. Αποφεύγοντας τις εύκολες
και πρόχειρες ερμηνείες, εξετάζοντας
τις παραμέτρους της ιδιοφυίας του
Κωνσταντίνου του Μεγάλου ενδεχομένως
να συλλάβει το πνεύμα της εποχής και
τον χριστιανισμό σαν μια ξεχωριστή
θρησκεία που ανανέωσε εις βάθος το
θρησκευτικό συναίσθημα, ξαναπαίρνει
την ιστορία, βήμα βήμα και με ανάγλυφο
τρόπο, σχεδόν απ' την αρχή.
Στις
σελίδες του εξετάζονται σε βάθος τα
πάντα ή σχεδόν τα πάντα. Τα επί μέρους
κεφάλαια, ενδεικτικά: Κωνσταντίνος: ο
σωτήρας της ανθρωπότητας. Ένα αριστούργημα:
ο χριστιανισμός. Ένα ακόμα αριστούργημα:
η Εκκλησία. Το όνειρο της Μουλβίας
Γέφυρας, η πίστη του Κωνσταντίνου και
η μεταστροφή του. Μικρά και μεγάλα
κίνητρα της μεταστροφής του Κωνσταντίνου.
Ο Κωνσταντίνος “πρόεδρος” της Εκκλησίας.
Ένας διττός αιώνας: η παγανιστική και
χριστιανική Αυτοκρατορία. Ο χριστιανισμός
κλυδωνίζεται, κατόπιν θριαμβεύει. Μια
μερική και ανάμεικτη κρατική θρησκεία
και η μοίρα των Εβραίων. Για να καταλήξει
σε δυο κεφάλαια με τα εξής ερωτηματικά:
Υπάρχει η ιδεολογία; Και έχει η Ευρώπη,
τελικά, χριστιανικές ρίζες; Εξετάζοντας
κατά βάσει και το αν υπάρχουν ρίζες στην
Ιστορία.
Ο
Πωλ Βεν, κορυφαίος Γάλλος φιλόλογος και
ιστορικός, γεννήθηκε το 1930 Ο Πωλ Βεν
(Paul Veyne), Γάλλος αρχαιολόγος και ιστορικός,
γεννήθηκε το 1930 στην Αιξ-αν-Προβάνς.
Σπούδασε στην Ecole Normale (1951-1955) και δίδαξε
στην Ecole francaise de Rome (1955-1957) και στο
πανεπιστήμιο της γενέτειράς του. Το
1971 δημοσίευσε το πρώτο δοκίμιό του για
την επιστημολογία της ιστορίας "Comment
on ecrit l'histoire". Από το 1975 ως το 1999 δίδαξε
ρωμαϊκή ιστορία στο College de France, του οποίου
παραμένει ομότιμος καθηγητής. Τo 1978
δημοσιεύτηκε το δοκίμιό του "Foucault
revolutionne l'histoire", που εξετάζει τη σημασία
του έργου του Φουκώ για την επιστήμη
της ιστορίας (περιλαμβάνεται στο "Ο
Μισέλ Φουκώ και οι ιστορικοί", Νήσος
2008). Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί τα βιβλία
του “Ο ελληνικός ευεργετισμός”
(Ζαχαρόπουλος), “Οι Έλληνες πίστευαν
στους μύθους τους” (Ζαχαρόπουλος), “Τα
μυστήρια του γυναικωνίτη” (Αλεξάνδρεια,
2008), ενώ αναμένεται να εκδοθεί από την
Εστία και τα “Sexe
et pouvoir a Rome" (Tallandier 2005) και "L'Empire
greco-romain" (Seuil 2005).
“Βρετανική
πολιτική και προπαγάνδα στον ελληνοιταλικό
πόλεμο” της Μαρίνας Πετράκη. Εκδ.
“Πατάκη”, σελ. 333, 19 ευρώ.
Στις
σελίδες του, η Ελλάδα και η Βρετανία τις
παραμονές του Δεύτερου Παγκοσμίου
Πολέμου, από τις ελληνοβρετανικές
σχέσεις και την “Τετάρτη Αυγούστου”
μέχρι τις βρετανικές εγγυήσεις και
αντιδράσεις. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος
Πόλεμος, από την Ελλάδα και τη Γαλλία
στον πόλεμο, τον “Χειμερινό” και τον
“Κεραυνοβόλο” πόλεμο ως τον τορπιλισμό
της Έλλης. Ο Ψυχολογικός Πόλεμος, το
βρετανικό Υπουργείο Πληροφοριών και ο
ρόλος του στην Ελλάδα. Η “Μάχη τη Αγγλίας”
και η κατάσταση στην Ελλάδα, ως τον
ελληνικό αγώνα και τη βρετανική πολεμική
προσπάθεια στα μετόπισθεν. Κεντρικός
άξονας, η ανάγκη παραμονής της Ελλάδα
στη βρετανική σφαίρα επιρροής, οι
αόριστες υποσχέσεις και οι “υπερτιμημένες”
προσδοκίες των Ελλήνων.
Μελέτη
η οποία βασίζεται κυρίως σε ανέκδοτο
βρετανικό αρχειακό υλικό και επιχειρεί
να παρουσιάσει μια άλλη διάσταση της
άσκησης της βρετανικής πολιτικής στη
χώρα μας τις παραμονές και κατά τη
διάρκεια του ελληνοιταλικού πολέμου,
μέσα από ένα “παιχνίδι” εντυπωσιασμού,
υποσχέσεων και προπαγάνδας. Παράλληλα
στο βιβλίο εξετάζεται το ιστορικο-
πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο της
ευρύτερης περιοχής της Ευρώπης εκείνη
την εποχή και όπως αυτό διαμορφώθηκε
με τις παρεμβάσεις ή τις απαρχές της
βρετανικής πολιτικής και παρουσίας.
Η
Μαρίνα Πετράκη είναι Διδάκτωρ του
Πανεπιστημίου του Κεντ στη Σύγχρονη
Ευρωπαική Ιστορία. Σπούδασε Ευρωπαική
Ιστορία στο Open
University της
Αγγλίας. Είναι επισκέπτης ερευνητής
στο Κέντρο για τη Μελέτη της Προπαγάνδας
και τον Πόλεμο του Πανεπιστημίου του
Κεντ. Στα επιστημονικά της ενδιαφέροντα
συμπεριλαμβάνονται η μελέτη της πολιτικής
προπαγάνδας ως μέσου μαζικής πειθούς
και η καθιέρωσή της ως ισχυρού όπλου
κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου
Πολέμου. Το βιβλίο της “Ο μύθος του
Μεταξά: Δικτατορία και προπαγάνδα στην
Ελλάδα” έχει μεταφραστεί από τα αγγλικά
και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις
“Ωκεανίδα”.
“Η
τριλογία του φασισμού” του Κάρλο
Λουκαρέλι. Μετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου,
Τόνια Τσίτσοβιτς. Εκδ. “Κέδρος”, σελ.
412, 19.50 ευρώ.
Σ'
ένα περιβάλλον πολιτικής αστάθειας,
βίας και διαφθοράς, τρεις διαφορετικές
σκοτεινές αστυνομικές υποθέσεις με
ήρωα τον επιθεωρητή Ντε Λούκα, αποτελούν
την “Τριλογία του φασισμού”: “Εν
λευκώ”, “Ένα μουντό καλοκαίρι” και
“Το μπουρδέλο της οδού Όκε”.
Στο
“Εν λευκώ”, η ιστορία εκτυλίσσεται τον
Απρίλιο του 1945 στη Βόρεια Ιταλία. Ο
Μουσολίνι και οι υποστηρικτές του έχουν
αποσυρθεί στο Σαλό. Η κατάσταση, τεταμένη
λίγο πριν το αναπόφευκτο τέλος. Το
φασιστικό καθεστώς κλυδωνίζεται
επικίνδυνα και ο επιθεωρητής Ντε Λούκα
ερευνά την υπόθεση του γοητευτικού
νεαρού Βιτόριο Ρέιναρντ που είναι μέλος
του Φασιστικού Κόμματος.
Στο
“Ένα μουντό καλοκαίρι”, της ίδιας
χρονιάς, ο επιθεωρητής Ντε Λούκα θα
βρεθεί ξαφνικά επικηρυγμένος. Το όνομά
του σε μια μαύρη λίστα με ονόματα φασιστών
της Δημοκρατίας του Σαλό και μέσα σ' ένα
εχθρικό και περιβάλλον με νέους λαικούς
ηγέτες και σκληροπυρηνικούς αντιστασιακούς,
πολιτικές σκοπιμότητες και προσωπικές
φιλοδοξίες, θα προσπαθήσει να βγάλει
άκρη και να κρατηθεί στη ζωή.
“Το
μπουρδέλο της οδού Όκε εκτυλίσσεται
τον Απρίλιο του 1984 στην Μπολόνια κι ενώ
η Ιταλία ετοιμάζεται για τις δεύτερες
και καθοριστικές για τις πολιτικές
εξελίξεις, βουλευτικές εκλογές. Σ' αυτή
την τεταμένη ατμόσφαιρα ο επιθεωρητής
Ντε Λούκα, θα αναλάβει την υπόθεση μιας
δολοφονίας σ' ένα μπουρδέλο της οδού
Όκε. Το θύμα, ένας νεαρός κομμουνιστής
που βρέθηκε κρεμασμένος και κάποιοι
επιδιώκουν να κλείσουν την υπόθεση ως
αυτοκτονία. Ο Φασισμός αποτελεί ούτως
ή άλλως μια σκοτεινή, νουάρ ως συγγραφικό
φόντο, και άκρως αστυνομική εποχή. Το
παιχνίδι θύτη- θύματος είναι καθημερινότητα
εξ ου και η επιλογή. Σε ένα βιβλίο που
σκιαγραφεί με εξαιρετικό τρόπο εκείνη
τη σκοτεινή εποχή.
“Γιατί
το Βυζάντιο” της Ελένης Γλύκατζη-
Αρβελέρ. Εκδ. “Μεταίχμιο”, σελ. 296, 14.90
ευρώ.
“Απόσταγμα,
σχεδόν βιωματικό, από την πολύχρονη
διδασκαλία μου στη Σορβόννη, το πόνημα
αυτό απευθύνεται σε όσους από τους
Νεοέλληνες ταλανίζονται με το πρόβλημα
της ελληνικής ιστορικής συνέχειας και
στους ξένους (κυρίως τους Δυτικοευρωπαίους
και τους Αμερικάνους βλαστούς τους) που
αρκούνται στην επιλεκτική γνώση του
παρελθόντος τους, άσχετα από κάθε
ιστορική πραγματικότητα και με μόνο
μέλημα τη δικαίωση μιας σύγχρονης
πολιτικής προσέγγισης, που υπαγορεύουν
συμφέροντα και ενδιαφέροντα, ξένα συχνά
από την ιστορία και το αντικείμενό της”.
Με σαφήνεια, όσον αφορά τις προθέσεις,
γράφει στον πρόλογό της η πρώτη γυναίκα
πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο
Πανεπιστήμιο της Σορβόννη, Βυζαντινολόγος
Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ. Και στο βιβλίο,
χρησιμοποιώντας κείμενα- κλειδιά,
αναλύει όλα εκείνα τα επιτεύγματα που
αναδεικνύουν το Βυζάντιο ως την πρώτη
ευρωπαική αυτοκρατορία και που εξηγούν
το πολιτισμικό μεγαλείο του και την
ασυνήθιστη για παγκόσμια δύναμη
μακροβιότητά του.
Στις
σελίδες του, εκτενής “Ιστορική ανασκόπηση”
από την ίδρυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας,
τους σταθμούς στην Ιστορία του Βυζαντίου
και την Κωνσταντινούπολη, από τον ένα
Κωνσταντίνο στον άλλο. Οι περιοχές της
Ρωμανίας (Κωνσταντινούπολη και Μικρά
Ασία, Μακεδονία και Θεσσαλονίκη,
Μεσόγειος). Αλλά και Κράτος και Εκκλησία
(Βασιλεύς και Βασιλεύουσα, Βασιλεία και
Ιεροσύνη και Ορθοδοξία), το Βυζάντιο
και οι ξένοι (βυζαντινοί πολίτες και
ξένοι υπήκοοι, ο γειτονικός κόσμος, λαοί
του Ευξείνου Πόντου και Βυζάντιο,
Βυζάντιο και Δύση). Στον επίλογό της, η
ιστορική ενοχή και το Μεταβυζάντιο.
Αυτό το “πάλι με χρόνια με καιρούς”, η
ανάσταση δηλαδή του γένους και της Πόλης
που διατρέχει ως τραυματική εμπειρία
όλη τη νεοελληνική ιστορία ως σχεδόν
σήμερα. Υπενθυμίζοντας πως χάρη στις
διάφορες αναγεννήσεις που γνώρισε το
χιλιόχρονο Βυζάντιο, διέσωσε τα κείμενα
της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που
οι διανοούμενοί του διέδωσαν στη Δύση.
Και θεωρώντας “καθήκον των μελετητών
της πρώτης ευρωπαικής αυτοκρατορία να
αποκαταστήσουν την αξία των βυζαντινών
κατορθωμάτων, πολιτικών και πολιτισμικών,
στη θέση που τους ανήκει και τους πρέπει.
Αυτό και μόνο αποτελεί απλή απόδοση
ιστορικής δικαιοσύνης”.
“H
ανάδυση
μιας δύσκολης μνήμης” της Οντέτ Βαρών-
Βασάρ. Εκδ. “βιβλιοπωλείον της Εστίας”,
σελ. 230, 15 ευρώ.
“Και
στο ερώτημα αν το Ολοκαύτωμα είναι ένα
ζωτικό ζήτημα για τον ευρωπαικό πολιτισμό,
για την ευρωπαική συνείδηση, πρέπει να
απαντήσουμε θετικά, διότι κάθε πολιτισμός
οφείλει να στοχάζεται ό,τι έλαβε χώρα
μες στο δικό του πλαίσιο – αλλιώς θα
καταστεί ένα αποτέλεσμα τυχαιότητας,
ένα ανάπηρο πρωτόζωο που θα εξοκείλει,
ανίκανο, προς το χάος. [...] Το Ολοκαύτωμα
αποτελεί αξία, διότι μέσα από απροσμέτρητη
οδύνη, μας οδήγησε σε απροσμέτρητη
γνώση: και έτσι περικλείει ένα απροσμέτρητο
ηθικό περιεχόμενο”.
Με
μότο, απόσπασμα από τον Ίμρε Κέρτες και
το βλέμμα προσηλωμένο “στο τραυματικό
γεγονός της γενοκτονίας των Εβραίων,
που σχεδιάστηκε από τους ναζί και
εκτελέστηκε από τους ίδιους και τους
συνεργάτες τους στο μέσον του 20ου αιώνα
στην καρδιά της Ευρώπης σημαδεύοντας
για πάντα την ευρωπαική ιστορία” η
συγγραφέας υπογράφει δέκα επτά κείμενα
προσεγγίζοντας το ζήτημα της γενοκτονίας
από διάφορες πλευρές. Λαμβάνοντας υπ'
όψη της τις τοποθετήσεις ιστορικών
κοινωνιολόγων, ψυχαναλυτών και πολιτικών
επιστημόνων. Επτά κείμενα αναφέρονται
στην εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων,
επιχειρώντας ένα ερμηνευτικό σχεδίασμα
τόσο της εκτόπισης όσο και της σιωπής
που επακολούθησε. Με την Θεσσαλονίκη
να πέφτει το ιδιαίτερο βάρος.
Στη
διαλεκτική της μνήμης παρεμβάλλονται
κείμενα και της στρατοπεδικής λογοτεχνίας,
όπως του Πρίμο Λέβι (για την εβραική
μνήμη) και του Χόρχε Σεμπρούν (για τη
μνήμη των πολιτικών κρατουμένων).
Η
Οντέτ Βαρών- Βασάρ είναι ιστορικός.
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και
στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο του
Πανεπιστημίου της Σορβόννης και διδάσκει
ιστορία στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Είναι μέλος της Εταιρείας Μελέτης Νέου
Ελληνισμού “Μνήμων” και υπήρξε ιδρυτικό
μέλος της Εταιρείας Μελέτη Ελληνικού
Εβραισμού. Έχει συνεργαστεί με το Ίδρυμα
του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.
Διοργάνωσε σεμινάριο για τη στρατοπεδική
λογοτεχνία στο Εβραικό Μουσείο Ελλάδος
(2011, 2012) και συμμετέχει στα ετήσια
σεμινάρια του μουσείου για τη διδασκαλία
του Ολοκαυτώματος. Το 2005 τιμήθηκε με τη
διάκριση του Ιππότη του Τάγματος των
Γραμμάτων και των Τεχνών από τον Υπουργό
Πολιτισμού της Γαλλίας.
“Ψωμί
παιδεία ελευθερία” του Πέτρου Μάρκαρη.
Εκδ. “Γαβριηλίδης”, σελ. 323. 19.27 ευρώ.
Προηγήθηκαν
τα μυθιστορήματα “Ληξιπρόθεσμα δάνεια”
και “Περαίωση”. Το “Ψωμί, Παιδεία,
Ελευθερία” του Πέτρου Μάρκαρη, είναι
το τρίτο μυθιστόρημα της “Τριλογίας
της Κρίσεως”.
Στα
“Ληξιπρόθεσμα δάνεια” ο δολοφόνος
σκοτώνει τραπεζικούς και ανθρώπους του
χρήματος και η Αθήνα γεμίζει αφίσες που
προτρέπουν όσους χρωστούν να μη πληρώνουν
τις δόσεις των δανείων τους και των
πιστωτικών καρτών τους. Στην “Περαίωση”
εκείνος που υπογράφει ως “φοροεισπράκτορας”
αρχίζει να σκοτώνει φοροφυγάδες! Στο
καινούργιο του μυθιστόρημα με φόντο
και κοινωνικό άξονα και πάλι την κρίση,
ο συγγραφέας ξεκινά από μια χρονική
υπέρβαση, στήνει την ιστορία του αρχές
Ιανουαρίου του 2014 με την Ελλάδα να έχει
γυρίσει στη δραχμή. Σ' αυτό το σκηνικό-
δλδ σε μια Ελλάδα της φτώχειας, των
άστεγων και της αναστολής πληρωμών,
όπου όλοι ζορίζονται και ο αστυνόμος
Χαρίτος με το σπίτι του- κάποιος αρχίζει
να σκοτώνει επώνυμα πρόσωπα από τη γενιά
του Πολυτεχνείου! Πολιτικός σε κάθε του
έκφραση ο συγγραφέας (όπως και ο συμπαθής
αστυνόμος του που έχει τα χόμπι του τα
λεξικά), αναγνωρίζεται δικαίως απ' όλους
στον Νότο σαν “ο ανατόμος της κρίσης”.
Μνημόνιο, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο,
Περαίωση και Ληξιπρόθεσμα αναλύθηκαν
θεωρητικά και στην πράξη, η ατμόσφαιρα
της Αθήνας ζωντανεύει και ό,τι μας
βρίσκει “ιδεολογικά” ερμηνεύεται. Η
Ιστορία είναι πάντα παρούσα, με όλες
τις συνέπειες στην καθημερινή αλυσίδα,
οι νέοι όπως σε κάθε εποχή οργανώνονται
και η τρομοκρατία διαθέτει πρόσωπα
χίλια. Οι παλιοί φίλοι συναντούνται
σεβόμενοι τον χρόνο που τους σεβάστηκε
και ο ένας τον άλλον: “Τώρα, για πρώτη
φορά, καταλαβαίνω ποια είναι η διαφορά
μου με τον Λάμπρο Ζήση. Δεν είναι ούτε
πολιτική ούτε ιδεολογική. Περιμέναμε
και οι δυο μας το ραντεβού με την Ιστορία
σε διαφορετικές γωνίες, αλλά επειδή το
ραντεβού μάς κρέμασε, και εμάς τους δυο
και την Ελλάδα, πιάσαμε την κουβέντα
και τα βρήκαμε. Η διαφορά βρίσκεται στο
ότι ο Ζήσης μπορεί και διατυπώνει πολύ
πιο σωστά αυτά που και εγώ σκέφτομαι,
αλλά κομπλάρω και δε μου βγαίνουν”.
Αυτό ακριβώς που επιτυγχάνει με τις
ιστορίες του ο συγγραφέας. Να καταλάβουμε
την συνέχεια της κρίσης και να αντιληφθούμε
στις εξάρσεις τους, τα χειρότερα σενάρια.
